Evcilleştirme Nedir? Başlıca Evcilleştirme Tür Tarihleri

Evcilleştirme, yararlanma amacıyla hayvanları eve ve insana alıştırma. Evcilleştirme kavramını açıklamak pek kolay değildir. Gerçekten bazı durumlarda, evcilleştirme, hayvan terbiyesinden ya da bir yaban hayvanının insanlara alıştırılmasından güçlükle ayırt edilir. Gerçek an­lamıyla evcilleştirilmiş hayvanlar, insanların koşum, avlanma, korun­ma, beslenme, vb. alanlarda yararlandıkları hayvanlardır; bazıları da yalnızca parkları ya da havuzları (süs balıkları) süslemek ya da onlar­la birlikte olmanın verdiği zevk (bazı kuşlar, kedi, süs köpekleri) için ye­tiştirilir.

Bir hayvan türünün evcilleştirilmesi iki evrede gerçekleştirilir, önce, evcilleştirilecek türün bazı bireyleri öbürlerinden ayrılarak, aynı türün yabani bireyleriyle çiftleşmeleri ön­lenmiş olur. Böyle bir eşeysel ayrımı gerçekleştirmekle insan, söz konusu türün ayıklanmasına girişir ve sözgelimi evcil tavukların verimliliği, yarış atlarının hızı, havuz balıklan ya da kırmızı balıkların süslü görü­nümü, vb. gibi bir türün ilgi çekici olan niteliğini iyileştirme olanağı elde edilir. Ama bu, evcil hayvanla­rın dış görünümünün, yabani atalarınınkinden çok daha değişik olma­sına yol açar. Hattâ bu değişiklik bazen öyle bir noktaya varır ki, sözgelimi köpeğin, kedinin, vb’nin kökeninin tartışma konusu olduğu gibi, bazı türleri saptamak güçleşir.

Eski ve Yeni Evcilleştirme

Evcilleştirme, hayvanların ruhsal durumlarını da etkiler ve genel ola­rak, bir gerilemeye yol açar. Sözge­limi, evcil erkek kazlar artık kendi­lerine bir yetki bölgesi oluşturmak­tan vazgeçer ve babalık görevini ihmal ederler. Evcil türlerin beyni, ataları olan yaban türünün bireyle­rin in kinden % 20 daha hafiftir. Evcil hayvanların üreme çevrimleri de büyük ölçüde değişikliğe uğra­mıştır ve aşağı yukarı bütün yıl bo­yunca ürerler.

Çizelgelerde görüldüğü gibi, büyük evcilleştirmelerin çoğu Tarih öncesi’nde (koyunun evcilleştirilmesi İ.Ö. IX. bin yıldan bu yana). Eskiçağ ve Ortaçağ’da gerçekleştirilmiş, buna karşılık bazı türlerin evcilleştirilme­si başlangıçta umut verici olmuşsa da, sonradan gerçekleştirilmemiş­tir: Sözgelimi, Eski Mısırlılar, anti­lopları, sırtlanları, tumalan, vb’ni az çok evcilleştirmişlerdi. Ortaçağ’da, jenet (bir çeşit misk kedisi) ve kaya sansarı, yerlerini kedi alma­dan önce, evcilleştirilerek kemiricilere karşı kullanılıyorlardı. Uzun bir duraklamadan sonra, XX. yy. insan yeniden çeşitli hayvanları evcil­leştirmeye girişmiştir.

 

BAŞLICA TÜRLERİN EVCİLLEŞTİRİLMESİ

MEMELİLER

ÇAĞ

KUŞLAR

ÇAĞ

köpek

İ.Ö. 7000

horoz

İ.Ö. 2500

kedi

İ.Ö. 2500

hindi

Kolomböncesi uygarlıklar dönemi

jenet (misk kedisi)

Ortaçağ

beçtavuğu

İ.Ö. V. yy.

kokar gelincik

Roma dönemi

ördek

Demir devri

çita

?

Berberistan ördeği ya da misk ördeği

Kolomböncesi Kızılderililer dönemi

öküz

İ.Ö. 6500

kaz

Cilâlıtaş devri

zebu

Eskiçağ

kuğu kazı

?

manda

?

sessiz kuğu ya da evcil kuğu

Ortaçağ

keçi

İ.Ö. 8000

güvercin

İ.Ö. 3000

koyun

İ.Ö. 8500

tavuskuşu

Eskiçağ

ikihörgüçlü deve

İ.Ö. 3000

doğan

Eskiçağ

tekhörgüçlü deve

?

devekuşu

Eskiçağ

lama, alpaka

Kolomböncesi

papağan, muhabbet kuşu

Eski Yunan dönemi

Kızılderililer dönemi

kumru

Roma dönemi

rengeyiği

Ortaçağ

domuz

İ.Ö. 7000

BAŞKA TÜRLER

ÇAĞ

at

İ.Ö. 4000

balık yetiştiriciliği

Roma dönemi

eşek

Eskiçağ

havuz balığı ya da kırmızı balık

Eskiçağ

katır

Eskiçağ

arı

Cilâlıtaş devri

asya fili

İ.Ö. 3000

ipekböceği

İ.Ö. 2600

adatavşanı

j.S. 1. yy.

kırmızböceği

Kolomböncesi Kızılderililer dönemi

kobay

İnkalar dönemi

istiridye

Çinliler, Roma dönemi

sarı hamster

XX. yy.

midye

Ortaçağ

çinçilya

İnkalar dönemi

salyangoz

Roma dönemi

Hadi Paylaş!Share on FacebookTweet about this on TwitterShare on Google+Share on RedditPin on Pinterest

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.