Kavkı Nedir?

Çeşitli kabuklu yumuşakçaları dıştan örten kireçli, silisli kılıf ya da dış is­kelet (kolsuayaklılarda da bir dış ka­buk vardır).

Yumuşakçaların kavkısı, bu hayvan­ların başlıca özelliği olan bir deri kıv­rımından oluşmuş mantonun, önce albüminli, daha sonra da kireçli bir sal­gısından kaynaklanır. Tam anlamıyla oluşmuş bir kavkı içten dışa doğru üç katmandan meydana gelir: 1. Kireç­ten (kalsiyum karbonat) ve konkiyolin olarak adlandırılan organik bir mad­deden oluşmuş bir iç tabaka; 2. priz­ma biçiminde billurlardan oluşmuş kireçli bir tabaka; 3. özellikle konkiyo­lin bakımından zengin bir dış dericik (kütikül) tabakası.

Kavkıların biçimi yumuşakçalarm sı­nıflarına göre değişiklik gösterir. Placophora’nın “sırtı”nda sekiz plaka vardır. Fildişiçenetlilerin filin dişi gi­bi bir kavkısı vardır. Örnek tipi sal­yangoz olan Gastropoda’ da (karındanbacaklılar) genellikle sarmal biçimde kıvrılmış tek bir kavkı bulunur. Kav­kıya tepeden bakıldığında, türlere gö­re sarmalın sarılış biçiminin soldan sağa ya da sağdan sola doğru-olduğu görülür. Bununla birlikte, koni kabuk­lu salyangoz gibi bazı karındanbacaklılarda kavkı koni biçimindedir. Kabuksuz sümüklüböcek (sülük salyan­gozu) gibi bazılarındaysa görünmeye­cek kadar küçülmüştür.

Değişik Biçimler

Yassısolungaçlılarda, yukarda adı ge­çenlerin tersine, iki çenetli bir kavkı bulunur; bu hayvanların bivalvia (iki- çenetliler) olarak adlandırılması da buradan kaynaklanır. Çenetlerden bi­ri sağ, öbürü sol çenettir; bunlar, üs­tünde bir dizi diş ve oyukla esnek bir bağın bulunduğu bir birleşme nokta­sı düzeyinde birbirlerine bağlanırlar. Ammonitler gibi ilkel kafadanbacaklıların kavkısı bölmelere ayrılmış ve sarmal biçiminde sarılmıştır. Günü­müzde yaşayan Nautilus’un kabuğu da bu tiptedir. Belemnitlerde kavkının puro biçiminde bir rostrumu, bölmeli bir parçası (fragmokon) ve boynuzsu bir proostrakumu vardır. Bu kavkı, mürekkepbalığında kıkırdaktan, kala­mardaysa kitine benzer bir maddeden yapılmış ve mantonun içinde yer alan küçük birer kavkıya indirgenmiştir. Ahtapotlardaysa hiç kavkı yoktur. Kavkısı olan bir ikinci grup da kolsu-ayaklılardır (Brachiopoda). Çok eski­den beri yaşayan bu deniz omurgasız­ları, yassısolungaçlılarla yüzeysel bir benzerlik gösterirler: Kavkıları da iki çenetlidir, ama bunlarda her ikisi de iki yanlı bakışımlı olan çenetlerden bi­ri sırt, öbürü karın bölgesinde bulu­nur. Kolsuayaklılar eklemsizler ve ek­lemliler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Birincilerde, çenetlerin menteşesi yoktur, İkincilerde çenetler iki dişli bir menteşeyle eklemlenirler. Sırt bölge­sindeki çenet koni biçiminde, karın bölgesindeki çenet de yassı olabilir. Kolsuayaklılarda kavkı özellikle kireç­lidir.

Hadi Paylaş!