Kelebek Nedir? Çeşitleri ve Yaşam Döngüsü

Kelbek ve yaşam döngüsü, pulkanatlılar (Lepidoptera) takımına bağlı böceklerin erişkinlik evresinde­ki durumlarına verilen ad.

Kurtçuk evreleri tırtıl diye adlandırı­lan kelebekler başkalaşım sırasında pupa ya da krizalit adı verilen bir nemf evresi geçirirler.

Üç Çift Ayak

Pulkanatlıların başlıca özelliği tam bir başkalaşım geçirmeleridir. Kelebek­ler, renkli pullarla örtülü dört kanat­larıyla kolaylıkla tanınırlar. Kiremit biçiminde birbirinin üstüne binmiş ve yassı olan bu pullar, kelebeğin bede­nini de örter. Böceklerde normal olarak besini yakalamaya ve parçalama­ya yarayan altçeneler, kelebeklerde yoktur; öbür ağız parçaları, dinlenme durumunda sarmal bir biçimde sarı­lan ve kelebeğin besinini oluşturan çi­çeklerin balözünü emmek için açılan bir hortum oluştururlar. Kelebeğin de üç çift ayağı vardır; gözleri büyüktür ve çok sayıda petek gözden oluşmuş­tur; duyargaları uzundur ve çoğu kez desenlerle ya da tüylerle süslenmiş­tir.

Çeşitli Özellikler

Kelebeğin yaşamı son derece basit gi­bi görünür: Erişkin gerekli besini bulabildiği çiçek açma mevsiminde orta­ya çıkar, çiftleşir, yumurtlar ve daha sonra ölür. Bununla birlikte, bu ya­şam sırasında birçok özellik ortaya çı­kar. Her şeyden önce, kelebek hare­ketli ve renklidir; bu nedenle çoğu kez hemen görülen bir av olur. Kimileri­nin renkleri çevreyle benzerleşme gösterir; benzerleşme olayı özellikle gün boyunca hiç kıpırdamadan kalan gece kelebekleri için geçerlidir. Bazı kelebeklerin de zehirli yaban anları gibi koruyucu renkleri vardır. Dişile­rin bedenlerinde koku bezleri bulu­nur; bu özel kokuyla aynı türün erke­ğini cezbederler; erkeklerin koku al­ma duyusu da çok iyi gelişmiştir. Kelebek avcıları, dişi bir kelebeği kafes­te tutarak, çok uzaklardan birçok er­kek kelebeğin gelmesini sağlarlar. Bu koku bezlerinin kimi kez düşmanları olan türleri kaçıracak kokulu madde­ler saldıkları da bilinir. Ayrıca kimi kelebeklerin yaşamında, en azından iyi incelenmiş birkaç türde, şaşırtıcı göçler (yoğun topluluklar halinde de­nizleri ya da dağları geçme ve çok önemli mesafeleri dolaşma) görülür. Kelebeklerin, değişik biçimlerde olan ve genellikle dayanıklı bir kabukla ko­runmuş bulunan yumurtaları bir des­teğe (çoğu kez bir dalın kabuğu üstü­ne) ya düzenli gruplar halinde ya da ayrı ayrı yapıştırılırlar. Ilıman bölge­lerde yumurtalar kışı geçirdikten son­ra ilbaharda açılır. Kurt biçiminde olan tırtılın sekiz çift ayağı vardır, ge­nellikle çokrenklidir ve çoğu kez uzun kıllarla önündür. Yeşuın baskın oldu­ğu canlı renklerden oluşan desenler, çok karmaşık olsalar bile, belli bir dü­zen içindedirler (tüyler bile bulunduk­ları yere göre başka başka renklerde olurlar). Desenler kimi kez gerçek bir yırtıcı düşmanı geri püskürtmeye ya­rar. Dalayıcı tüyler ancak kısmi bir koruma sağlarlar. Mühendisböceği adı verilen tırtıllar, bedenlerini her “uzun adınT’da katlayarak ilerlerler. Bütün tırtıllar oburdur ve yünle bes­lenen güveninki dışında hepsi yaprak­larla beslenirler; her tür yalnızca bir bitki türünü (ağaç, ot, hatta yüzücü ender tırtılların beslendiği su bitkile­ri) yer.

Tırtıl

Tırtılın tüm yaşamı bir an önce kriza­lite dönüşebilmek için yalnızca beslen­mekle geçer. Yeterince yağlandığın­da, küçük bir dal ya da sap seçen tırtıl başkalaşım geçirmek için orada kendine bir koza örer.

Kurt, bir çeşit kuruyup kıvrılmış ve duyarlığını yitirmiş kelebek olan kri­zalit halindeyken, bedeninin tümünün yemden taslaklaşmasından sonra ke­lebek olur. Koza, ince bir kabuk ha­linde kuruduğunda ortasında, kanat­ları sırtında kırış kırış olmuş, ayakla­rı bedeninin altma kıvrılmış, karnı şiş ve dokunulduğunda genellikle büzülen gelecekteki kelebeğin biçimi seçilir.

Kelebeğin Doğuşu

Kurumuş koza bir yarık boyunca açı­lınca içindeki kelebek ansızın çıkar, ayaklarıyla yakmdaki bir sapa tutunur, nemli bedeninin katları ve henüz çok yumuşak olan kanatları açüır. Ka­natlarının havada kuruyup sertleşme­sinden sonra biyolojik çevrimini sür­dürür. Kelebeklerin renklerinin çeşit­liliği, pulların yapısı arasındaki fark­ları gösterir. Özellikle kimi pullar çok güzel yanardöner bir renk oluşturur­lar.

Karmaşık Bir Sınıflandırma

Kelebeklerin sınıflandırması, türleri­nin ve çeşitlerinin fazla sayıda olma­sı nedeniyle karmaşıktır. İlkel olan bi­rinci küçük grup, iki çift kanadın da aynı damar düzenini göstermesiyle öbür pulkanatlılardan farklıdır. Dişi­leri, normalde gerçekleşenin tersine, kuvvetli kanat vuruşlarıyla uçarak er­kekleri arayan kelebeklerdir (sözgeli­mi, Homoneura’ya bağlı Hepialus’lav). Heteroneura’lar arasında, küçük, ufa­cık görünümlü, tırtılının (güvelerin) özel uyarlanmasıyla ya da erişkinin kanatlarının çok ince parçalara ayrılmış olmasıyla dikkati çeken güvegillerle (Tineidae), gündüz, alacakaran­lık ve gece kelebekleri ayırt edilir. Gündüz kelebekleri, beyaz ya da sarı renkli Pieridae, Papilio machaon ve Malezya Ornithoptera’lan gibi çok renkli Papilionidae, Vanessa’lar ile tropikal Amerika’nın Morpho’ları gi­bi metal renkli kelebekleri içine alan Nymphalidae ailelerini kapsar. Sphinx’ler akşam kelebekleridir; be­denlerinin gövde bölümünün kalın ol­masına karşın, uzun ve dar kanatları sayesinde hızla uçabilirler. Bu kanat­lar kadife gibidir ve açık renklerle süslüdürler; arka kanatlar üstünde daha canlı renkler görülür. Gece kelebekleri arasındaysa bir tü­rünün tırtılı ipekböceği olan Bombyx’ler, çok kıllı, kahverengi ya da gri renkli ve çoğunun arka kanatları de­sensiz olan Noctuidae ve tırtıllarına “mühendisböceği” denen Geometridae ailesi üyeleri ayırt edilir.

Hadi Paylaş!