Kutup Nedir? İklim Özellikleri Kutup Araştırmaları

Yer’in kendi çevresinde dönme ekse­ninin uçlarından her biri.

Kutup bölgeleri (Arktika ve Antarkti­ka), 66°30′ kuzey ve 66°27,5’ güney paralellerinde bulunan kutup çem­berleriyle sınırlanır.

Kutup İklimleri

Kutupların ekseninin tutulum düzle­mine eğimi (66°30’) yıl boyunca kutup bölgelerinin güneş ışığı alma konu­sundaki değişikliklerini belirler. Ku­tup çemberleri, gündüz ve gece süre­sinin 24 saati aştığı ve giderek uzayıp kutuplarda beş aya ulaştığı, iki ay boyunca da gece ile gündüzün birbi­rini izlediği kuşakları sınırlar. Kuzey kutup “gecesi” sonbaharda gece ile gündüzün eşit olduğu gün (23 eylül) [sonbahar ılımı] başlar ve ilkbaharda gece ile gündüzün eşit olduğu gün (21 mart) [ilkbahar ılımı] sona erer. Kuzey kutbunda gece olduğu sürece Güney kutbu “gündüz’dür. Büyiesiııtj uzun geceler havanın hızla soğumasına ne­den olur ve kutup gündüzünün süresi bu soğuğu gidermeye yetmez; çünkü, bu enlemlerde çok eğik olan güneş ışınlan çok az kalori verir. Yalnızca ışık alma süresi, hayvan ve hitki ya­şamı için bazı yararlar sağlar. Kutup ikliminin coğrafi sınırı, en sıcak ay ortalama sıcaklığım karşılayan + 10°C eşsıcaklık (izoterm) eğrisince simgelenir. Bu sınır birçok girinti ve çıkıntı yapar: Arktika’da (genellik­le kutup çemberinin içindedir), kıtala­rın doğu cepheleri boyunca ilerleyen soğuk akıntılarla birlikte güneye iner (Labrador ve Oya-Şiyo akıntısı) ya da tersine Kuzey Atlas Okyanusu akıntı­sının üık sularının etkisiyle kuzeye doğ­ru çıkar (72°K). Öbür kıtalardan ko­puk ve daha yüksek olan Antarktikada tutmaya çalıştı.

Kutup bölgelerinde üç iklim tipi ege­mendir:

OKYANUS KUTUP İKLİMİ‘ne as kutup iklimi de denir. Adalarda (Arkti­ka’da Spitzberg, Franzjoseph Topra­ğı, Novaya Zemliya; Antarktika’da Shetland,Güney Orkney, Kerguelen) egemendir.Temel özelliği kışların nispeten ılık (-7°C), yazların çok serin (+ 3°C), yıllık sıcaklık farkının az, ya­ğışların (kar ve sis) bol olmasıdır.

KARASAL KUTUP İKLİMİ (Kanada ve Kuzey Sibirya). Kışlar çok sert (-30°C), yazlar daha sıcak ( + 10°C), yağışlarsa azdır.

BUZUL KUTUP İKLİMİ, sürekli buz­larla örtülü bölgelerde (Grönland’m ortası ve kuzeyi, Anktarktika) görülür. Söz konusu bölgelerde sürekli kış vardır, sıcaklıklar hep eksidedir, mutlak en düşük sıcaklıklar çok düşüktür: Grönland’da -66,3°C; Antarktika’da -88,7°C.Yağışlaraz,rüzgârlar şiddet­lidir (blizzard’lar); bütün koşullar ya­şamaya az elverişlidir.

Kutup Buzları

Kutup buzları tatlı sudan ve tuzlu su­dan oluşmuş buzlar olarak ikiye ayrı­lır.

BUZDAĞLARI, tatlı sudan oluşur ve kökeni, denizin içine girerken kırılan büyük buzlara dayanır. Büyük boyut­lara ulaşan (kalınlığı birkaç yüz met­redir), rüzgârdan çok akıntılar tara­fından taşman (çünkü, denizin içine batmış bölümü deniz düzeyi üstünde­ki bölümünden dokuz kat fazladır) buzdağları çok uzaklara sürüklenebi­lir ve düzenli deniz ulaşım yollarına u\aşır\ar(Titanic faciası).BANKİZ, deniz suyunun, bulunduğu yerde donması sonucu oluşur. Az kalın (en çok 3 m) ve nispeten tuzlu bir buz tabakası oluşturur. Bankiz özellik¬le sonbaharda, deniz suyu sıcaklığı 0°C ile -1°C arasmda bulunduğu sırada ve deniz yüzeyinde soğuk bir rüzgâr estiğinde (-12°C ile -15°C) gelişir. Bankizin bütünü, su kanalcıklarıyla doludur: Buzkıranlar buzda bir geçit açabilmek için bu kanalcıkları ararlar.

Kutuplarda Araştırma Gezileri

İlk deniz araştırma gezisini Norveçli Nansen, Fram adlı gemiyle, Kuzey Buz Denizi’nde gerçekleştirdi. Fram, Sibirya’nın kuzeyinde buzların arasında sıkıştı, bankizin sapmasıyla Atlas Okyanusu’nun kuzeyinde serbest kaldı. Bu, bankizin sapmasının ilk kez kanıtlanmasiydi (bankiz, akıntıların et­kisiyle Büyük Okyanus’tan Atlas Ok- yanusu’na kaymıştı).Daha sonra, başka topluluklar benze­ri deneyimlere giriştiler. Nükleer denizaltıların hizmete girmesiyle banki­zin altına yapılan uzun dalışlarla Ku­zey Buz Denizi’nin fiziksel ve dinamik özelliklerini inceleme olanağı doğdu. Günümüze kadar Kuzey Buz Denizi’n­de, denizbilimciler klasik inceleme ve araştırma yöntemleri uyguladılar. A.B.D’îiler özellikle Ross ve VVeddell denizlerini iyice incelediler. Fransa, Adelie Toprağı’nda sürekli bir üs (Dumont d’Urville üssü) kurdu. Uçak ve helikopterlerse coğrafyacılara ve denizbilimcilere önemli yararlar sağla­dılar; çünkü bu araçlar, bankizin or­tasında güç bir deniz yolculuğu yap­ma zorunluluğundan kurtulma olana­ğı sağladılar.