Buhar, elektrik, mazot, vb. ile raylar üstünde tekerlekleri aracılığıyla hareket eden ve arkasındaki vagonları çeken araç.
Buharlı Lokomotifler
İlk lokomotif 1804’de İngiliz Richard Trevithick ve Andrew Vivian tarafmdan bir maden işletmesinde 15 km’lik bir demiryolu üstünde çalıştırıldı. Dişlilerle birbirine birleştirilmiş dört çekici tekerleği olan bu makine, buharlı bir motorla çalışıyordu. 10 t gereç ile içinde 70 kişinin bulunduğu beş vagonu çeken araç yaklaşık 8 km/s hız yapıyordu. Tekerleklerin bandajı yivliydi. Çünkü o dönemde tekerleklerin rayı kavramasının, raya yapışmasının bandajların pürüzlü olmasından kaynaklandığına inanılıyordu. Ama daha sonra hareket ettirici (motris) tekerleklerin demiryolu üstündeki ağırlıklarının artırılmasının gerektiği fark edildi: Hareket ettirici tekerlek sayısı arttıkça kavrama da artıyordu. İngiliz Timothy Hackvvorth bu ilkeyi uygulayarak 1827’de dış biyel sistemiyle birleştirilmiş 3 dingilli bir makine yapıp çalıştırdı. Gene 1827’de borulu kazanın Fransız Ma re Seguin tarafmdan bulunması, ağır katarları bir dereceye kadar daha yüksek hızla çekebilen daha güçlü lokomotiflerin yapılabilmesine olanak sağladı. Böylece 1850’de İngiliz Thomas Russell Crampton’un gerçekleştirdiği lokomotif 45 km/s hız yapmışken, ‘‘London Midland and Scottish Railway” demiryolu şirketinin “Pacific Mallard’ ’ı o zamanki dünya rekorunu kırarak 1939’da 202 km/s’lik bir hıza ulaştı.
Bununla birlikte, o dönemdeki buharlı lokomotiflerin ortalama randımanı % 6’yı geçmiyordu ve kullanılan yakıtın iyi nitelikte olması gerekiyordu; oysa sabit termik santrallar daha kötü nitelikteki kömürden, hatta ticari bir değeri olmayan toz kömürden bile elektrik üretebiliyorlardı.çeşitli nedenlerden dolayı çok kısa bir süre içinde elektrikli çekiş gücüyle ilgilenilmeye başlandı. Önce 1842’de bir elektrikli lokomotif İskoçyalı Davidson tarafından denendi; 1880’de Alman Werner Von Siemens, Berlin’de ilk elektrikli tramvayları hizmete koydu; 1895’te A.B.D’nde ilk elektrikli lokomotifler trenleri çekmeye başladı. 1911’de ilk türbo elektrik motorlu lokomotif, 1912’de dizel motorlu lokomotif ve 1924’te de dizel- elektrikli lokomotif gerçekleştirildi. Buharlı lokomotiflerden 1950’ye kadar büyük ölçüde yararlanıldı. Gerçekte, öbür çekme sistemlerinin (elektrik, dizel ve gaz türbini) randımanları daha yüksek, işletme giderleriyse daha düşüktür. Buharlı lokomotifler deney basıncı 20 bar dolayında olan buhar kazanlarıyla donatılmışlardı; bu kazanlar bir aşırı ısıtma sistemiyle buharı yaklaşık 400°C’a kadar ısıtabiliyordu. Su ve yakıt lokomotife bağlı bir su ve kömür vagonunda (tender) taşmıyordu. Bir lokomotifin yaratabileceği çekiş gücü, hareket ettirici dingillerin taşıdığı ağırlığın yaklaşık onda birine eşittir. Bu nedenle, tekerleklerin patinaj yapmasını önleyecek daha ağır lokomotiflerin yapımına geçilmiştir; bu lokomotiflerin eğri hatlarda yol almasını kolaylaştırmak için, ağırlık, birçok hareket ettirici dingile ve yön değiştirebilen bojiler (vagon alt düzenleri) üstüne monte edilmiş taşıyıcı dingillere dağıtılmıştır.
Saatte 300 km Hız Yapabilen Lokomotifler
Elektrikli lokomotifler önemli bir ivmeye ve yüksek hıza (330 km/s’in üstünde) ulaşılmasını sağlarlar, az bakım gerektirirler; uzun süreli bir yolculuktan sonra bile bir anda harekete geçirilebilirler. Dizel lokomotiflerin toplam randımanı yaklaşık % 30’dur. Bunların çoğunluğunda (dizel-elektrikli lokomotifler) dizel motorlu bir üretecin verdiği doğru akımla beslenen bir çekici elektrik motoru bulunur. Orta uzaklıktaki hızlı bağlantılar için türbinli lokomotiflerin birçok üstünlüğü vardır.
Son Yorumlar