Lös, Rüzgârların kurak bölgelerden yağışlı bölgelere taşıyıp yığdığı, katmanlaşmamış öğelerden oluşan, kalın ve bitek toprak.
Rüzgarların Etkisi
Lösün rüzgâr etkisiyle oluştuğu varsayımını Alman jeoloji uzmanı baron von Richthofen (1833-1905) 1873’te, Çin’in orta kesiminde yaptığı gözlemlerden sonra ortaya attı. Bu uzmana göre lös, çeşitli kayaçlarm ufalanması sonucu oluşan tozların birikmesidir. Rüzgârın taşıdığı tozlar, ormandan yoksun bir alanda, buğdaygillerin oluşturduğu sık bitki örtüsünce durdurulur ve birikir. Bu oluşum süreci yalnızca kurak iklimli ve bozkır bitki örtülü bölgelerde gerçekleşir. Lös bazen kumulların yam başmda bulunur; rüzgârın, yüzeylerini biçimlendirdiği yassı çakılları içerir ve çorak kuşaklara özgü fosil bir hayvan topluluğu sergiler.
Lösün oluşumunu rüzgâr etkisine bağlayan bu sav, günümüzde yaygın biçimde benimsenmiş ve lösü suların bıraktığı balçık (mil), sel suları çökeli ya da bir buzul kalıntısı sayan eski savların yerini almıştır.
Lös, çok ince, tutturulmamış ve ufalanabilir, gözenekli ve geçirgen, rengi açık sarıyla sarımsı kurşuni arasında değişen bir toz olarak ortaya çıkar. Çok ince silis tanelerinden ve sayısız bölüme ayrılmış, ama kil bakımından yoksul kireçtaşı taneciklerinden oluşur. Lösün bir ölçüde kireçsizleşme- si, uzun ve dallı budaklı kireçtaşı yumrularına (buna “lös bebeği” denir) yol açar; kireçsizleşme daha da ileri giderse, lösün kumlu ya da killi bir balçığa dönüşmesine neden olur; söz konusu balçığa da lehın denir.
Lös, Avrupa ve Asya’da, Dördüncü Zaman buzullaşması sırasmda oluştu; “eski lös”lerin kökü Alt Mindeliyen ve Risiyen dönemlerine dayanır; “yeni lös” son Vürmiyen buzullaşmasının ürünüdür. Orta Almanya’da lös, yalnızca, en üst düzeyde yayılma döneminde, İskandinav buzulunun yayıldığı bölgenin güney kenarında bulunur; söz konusu bölgede uçsuz bucaksız, düz kum ve balçık yüzeyleri şiddetli rüzgârlarla süpürülmüştür. Lös, Avrupa’da geniş yüzeyleri kaplar. Kalınlığı Paris havzasında ve Fransa’nın kuzeyinde birkaç metre, Alsace’ta ve Lyon bölgesinde 20 metredir. Orta ve Doğu Asya’da çok yaygın olan lösün Hazar Denizi ile Pekin arasında kalan bölgede kalınlığı birkaç yüz metreyi bulur. Lös, Kuzey Amerika’da ve Arjantin’in pampalarında da vardır. Avrupa’da löslerle kaplı 16 milyon km2’lik alan, verimli, işlemesi kolay bir tarım alanıdır.
Son Yorumlar