BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040 – 1157)
Büyük Selçuklu Devleti, Oğuzların Üç ok kolunun Kınık boyuna mensup Türkler tarafından kurulmuştur.
Devlet, adını Oğuzlar devletinde önemli yere sahip olan Selçuk Bey’den almıştır. Selçuk Bey’in ölümünden sonra, yerine oğlu Arslan Yabgu geçmiştir. Arslan Yabgu’nun Gazneli Mahmut tarafından yakalanarak Hindistan’da hapsedilmesi Selçuk Bey’in torunları Tuğrul ve Çağrı Beylerin Gaznelilerle mücadelesine neden oldu.
TUĞRUL VE ÇAĞRI BEYLER DÖNEMİ
Arslan Yabgu’dan sonra yönetimi Tuğrul Bey ele aldı. Çağrı Bey de Tuğrul Bey’in yardımcısı ola rak görev yaptı.
Çağrı bey daha beylik almamışken, sayıları gittikçe artan Türkmenlere yer bulma amacıyla Buhara ve Semerkant yöresini terk ederek Anadolu’yu keşif hareketlerine başlamıştı. 1016 yılında Anadolu'ya gelip Vaspuragan Ermeni Krallığı’na saldırmış ve Vaspuragan Seferi adı verilen bu savaşla Gürcü ülkesini işgal etmişti. Ancak Ermeni Ani Krallığı ile yaptığı savaşta pek başarılı olamamıştır.
Dandanakan Savaşı (1040)
Horasan hâkimiyeti nedeniyle Gazneliler ve Selçuklular arasında yapılan bu savaşı Selçuklular kazanmıştır.
Sonuçları:
- Horasan, Selçukluların hâkimiyetine girmiştir.
- Büyük Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.
- Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir.
- Tuğrul Bey’in İran’dan Rey şehrini alması, Selçukluların İran’ın etkisinde kalmasına neden olmuştur.
Pasinler Savaşı (1048)
Çağrı Bey 1018’de Anadolu’ya gelerek buranın yurt olabileceğini görmüş ve Dandanakan Savaşı’ndan sonra Anadolu’da fetihler başlamıştır. Bu fetihler sonucu Gürcü ve Ermeniler tarafından desteklenen Bizans, Büyük Selçuklular tarafından Pasinler’de mağlup edilmiştir.
Sonuçları:
- Büyük Selçukluların Anadolu için Bizans’la yaptığı ilk savaştır.
- Bizans, Büyük Selçukluların varlığını resmen tanımıştır.
- Anadolu’nun Türkleşmesi için uygun ortam hazırlanmıştır.
- Trabzon’a kadar olan yerler Selçukluların eline geçmiştir.
BAĞDAT SEFERLERİ
Abbasi Devleti’nin zayıflaması ve Şii Büveyhoğulları’nın baskısı sonucu halife, Tuğrul Beyden yardım isteyince, Tuğrul Bey 1055 ve 1057’de Bağdat’a iki sefer düzenlemiş ve buradaki Büveyhoğulları hâkimiyetine son vermiştir.
Sonuçları:
Halife, Tuğrul Bey’e iki kılıç kuşatarak ona; “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanını vermiştir.
İslam dünyasının liderliği ve koruyuculuğu Büyük Selçuklulara geçmiştir.
Daha sonra 1060’ta Çağrı Bey 1063’te ise Tuğrul Bey vefat etti.
ALPARSLAN DÖNEMİ (1064—1072)
Tuğrul Bey’in ölümünden sonra Horasan valisi Alparslan tahta geçti. Nizam-ül Mülk’ü vezir tayin etti. İç isyanları bastırdıktan sonra batıya yöneldi. Gürcistan’ı alarak bazı komutanları Anadolu’nun fethiyle görevlendirdi. Doğu Anadolu’ya girerek Ani ve Kars kalelerini aldı.
Malazgirt Savaşı (1071)
Türk akınlarının giderek şiddetlenmesi üzerine Bizans İmparatoru Romen Diyojen doğuya sefere çıktı. Bunun üzerine derhal Doğu Anadolu’ya gelen Alparslan 1071’de Bizans ordusunda paralı asker olan Peçeneklerin; Büyük Selçukiuların saflarına geçmesinin de etkisiye Büyük Selçuklular Bizans Ordusu’nu Malazgirt Savaşı’nda yendi. Yapılan antlaşma, esir düşen Romen Diyojen’in yeni kral tarafından öldürülmesi nedeniyle uygulanamamıştır.
Sonuçları
- Anadolu kapıları Türklere açıldı.
- Anadolu, Türklerin yeni yurdu oldu.
- Bu savaş, Türkiye Tarihi’nin başlangıcı kabul edildi.
- İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı son buldu.
- Alparsıan, Anadolu’da fethedilen yerleri komutanları arasında paylaştırarak geri döndü. Böylece Anadolu’da ilk Türk beylikleri kuruldu ve Anadolu Türk Tarihi başladı.
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri
- Saltuklular (1092—1202)
- Danişmendliler (1092—1178)
- Mengücekliler(1118—1250)
- Çaka (İzmir) Beyliği (1081 -1 097)
- Artuklu Beyliği (1101-1409)
1072 yılında Alparslan bir kale komutanı tarafından öldürülünce yerine oğlu Melikşah tahta geçti.
MELİKŞAH DÖNEMİ (1072—1092)
Babası Alparslan’ın ölümünden sonra tahta geçen Melikşah, Selçuklulara en parlak dönemini yaşatmıştır. Gürcüleri yenerek Kafkaslarda; Fatımileri yenerek Kudüs ve Şam’da hâkimiyet kurdu. Anadolu’nun büyük bir kısmını Selçuklulara bağladı. Devrin sonlarında faaliyetlerini artıran Batıniler Vezir Nizam-ül Mülk’ü öldürdüler.
SENCER DÖNEMİ (1118 – 1157)
Büyük Selçukluların son büyük hükümdarı kabul edilir. 1141 ’de Karahitaylarla yapılan Katvan Savaşı’yla ü|ke topraklarının büyük kısmı kaybedilmiştir. İdari görevlere İranlıların getirilmesine karşı Oğuzlar isyan edince, Oğuzlar üzerine sefere çıkılmış, ancak bu seferde Sencer esir düşmüştür. Üç yıl Oğuzların elinde esir kalan Sencer, kurtulduktan kısa bir süre sonra ölmüş ve 1157’de Büyük Selçuklu Devleti sona ermiştir. Büyük Selçukluların zayıflamasıyla, şehzadeler bulundukları yerlerde devletler kurmuşlardır. İlk dönemler Büyük Selçuklulara bağlı kalan bu devletler, Sencer ölünce bağımsız oldular.
BÜYÜK SELÇUKLULARIN DAĞILMA SÜRECİNE GİRMESİYLE ORTAYA ÇIKAN DEVLET VE ATABEYLİKLER
Devletler:
- Irak ve Horasan Selçukluları
- Kirman Selçukluları
- Suriye Selçukluları
- Anadolu Selçukluları
Atabeylikler:
Ülke idaresini öğrenmek için çeşitli bölgelere gönderilen şehzadeleri eğitmek ve onlara vekillik etmekle görevlendirilen tecrübeli komutanlara atabey denilmektedir. Atabeyler Selçuklu Devleti’nin zayıfladığı zamanlarda bölgedeki gücünü ve nüfuzunu artırarak, idareyi tamamen ellerine geçirmişlerdir. Böylece atabeylik adı verilen sülâleler ortaya çıkmıştır. Büyük Selçuklular zamanında ortaya çıkan atabeylikler şunlardır:
- Salgurlular (1147-1284)
- İldenizoğulları (1146-1225)
- Beg-Teginoğulları (1146 -1232)
- Börililer (Şam Atabeyliği) (1128—1154)
- Zengîler (1127-1259)
BÜYÜK SELÇUKLULARIN YIKILMA NEDENLERİ
- Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır anlayışının taht kavgalarına sebep olması
- Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmesi
- Şehzadelerin devlete isyan etmesi
- Türkmenlerin yönetime küstürülmesi
- Haçlı Seferleri’nin olumsuz etkisi
- Batınilerin zararlı faaliyetleri
- Abbasi halifesinin eski gücüne ulaşmak için çalışması
- Karahitaylarla (Moğollarla) yapılan Katvan Savaşı’nın kaybedilmesi
BÜYÜK SELÇUKLULARIN TARİHTEKİ ROLLERİ
- İslam dünyasını Bizans ve Haçlılara karşı korudular.
- İslam kültür ve medeniyetinin gelişmesini sağIadılar.
- Halifeliği koruyup devamını sağladılar.
- Anadolu kapılarını açarak Anadolu’nun Türk yurdu olmasını sağladılar.
- İslam dünyasında siyasi birliği sağladılar.
Son Yorumlar