FİİLİMSİLER

FİİLİMSİLER

Fiilden türedikleri halda ad, sıfat, bağlaç, zarf görevlerinde kullanılabilen ve yan cümlecikler kurabilen sözcüklere fiilimsi (eylemsi) denir. Fiilimsiler, fiilden türeyen, ancak fiilin özelliklerini gösteremeyen sözcüklerdir.

• Öteden beri, çalışmayı çok sever. (Fiilimsi, isim görevli)
• Koyunları otlatan çoban o gün hastaydı. (Fiilimsi, sıfat görevli)
• Cadde cadde gazete satarak geçimini sağlıyor. (Fiilimsi, zarf görevli)
• Elimdeki işi tamamlayınca size haber veririm. (Fiilimsi, zarf görevli)
• Buraya sizinle tartışmaya gelmedim.  (Fiilimsi, isim görevli)

Fiil ile fiilimsi arasındaki belli başlı farklar şunIardır:

• Fiiller, kurallı Cümlelerin sonunda bulunur.
• Fiilimsiler ise kurallı cümlelerin sonunda ekeylem alarak bulunabilir.

 

 

 

 

• Fiiller şahıslara göre çekimlenebilir. Fiilimsilerin, -diği, -eceği yapılı ortaçlar hariç, fiil çekimi yoktur.
• Fiiller, cümle ya da temel cümlecik kurar. FiiIimsiler ise yan cümlecik kurmaya yarar.

Fiilimsiler anlam ve görevleri bakımından üç grupta incelenebilir:

1. İsimfiiller:

Eylem soylu sözcüklerin sonuna (—mak, —mek, -ma, —me, —ış, -iş) eklerinden biri getirilerek yapılır. Bu sözcükler bir eylem adı sayılır.  Az önce yürüyüşe çıktı. Adamın yalvarışını bir görecektin… Salondaki gülüşmeler buradan duyuluyor.  Spor yapmak sağlığa yararlıdır.

 

• Yan cümlecik kuran isimfiiller, yan cümleciğin yüklemi oiurlar ve özne, nesne, tümleç alabiIirler:

Eylemler adın durum eklerini almazken adeylemler adın durum eklerini (—i, —e, —de, -den) alarak nesne ve tümleç olur:

• Oraya gitmemi / siz söylemiştiniz. (—i durum eki)
• Yüksek sesle konuşmanıza / kızdı. (-e durum eki)
• Bu malın satışından / memnunuz. (-den durum eki)

İsimfiiller ekeylem alarak temel cümlenin yüklemi olabilir:

• Buradaki sporcuların işi, yüzmek tir.  (isimfiil ekeylem)

-mek, -mak ekiyle türeyenler hariç ad tamlaması kurarlar;

• Beni sevmeyişinin nedenini / anlayamıyo rum. ( Tamlayan Tamlanan )
• Herkes kitap okumanın zevkine / varamaz.  ( Tamlayan Tamlanan )

UYARI: Mastar eki olan ve isimfiil yapan “—ma, —me” ile olumsuzluk eki oian “-ma / -me”yi birbirine karıştırmamak gerekir:

• Ağlama, insana özgü bir durumdur. (isimfiil)  Bir daha böyle ağlama (Emir fiilinin olumsuzu)
• Her şeye rağmen onda yılma belirtisi yok. (isim fiil)   Ne olursa olsun yılma. (Olumsuz fiil)

UYARI: Cümlecik kurmayan “—me, -ma, -mek, -mak, -ış, -iş” eklerinden birisini almış fiilden türeyen kelimeler sadece birer isimdir. Eylem anlamları yoktur, yargı anlatmazlar:

• En sondaki asma kurumuş. (isim)
• Fırından iki ekmek daha al. (İsim)
• Köydeki nineme elbiselik basma aidım. (isim)

 2. Sıfatfiiller

Sıfatfiiller bir adı niteledikleri için sıfat; özne, nesne ve tümleç alarak yarı cümle kurdukları için fiil (eylem) olan sözcüklerdir.

Eylem soylu sözcüklerin sonuna (-ecek, -en, -r, -miş, -esi, -dik, -mez) ekleri getirilerek yapılır.

• Ağustosta gölge kovan adam zemheride karnın ovar.
• Yerde kırılmış bir tabak gördüm.
• Sana söyleyecek söz bulamıyorum.
• Sonunda işe yarar bir ev bulmuştuk.
• Akla sığmaz kahramanlıklar gösterdiler.
• Bunları işitmedik insan mı kaldı?
• Bu kahrolası insanlar daha kaç kişinin canını yakacak?

Bu örneklerde de görüldüğü gibi altı çizili sözcükler hem yan cümleciklerin yargısını oluşturduklarından hem de adı niteleyecek şekilde kuilanıldıklarından sıfat görevlidir.

UYARI: (-ecek) ve (-miş) ekleri sıfatfiil eki olmanın yanı sıra zaman eki olarak da kullanılır. Bunları karıştırmamak gerekir.

• Bıraktığımız notu almış, bizi aramış. (zaman eki)
• Ayağı kırılmış bir hasta getirdiler. (sıfatfiil eki)
• Buraya gelecek, beraber çıkacağız. (zaman eki)
• Satılacak arsalar bu kitapçıkta gösteriliyor. (sıfat — eylem eki)

UYARI:  “-diği, -eceği” yapılı sıfatfiiller isim takımlarındaki tamlanan gibi kişilere göre çekimlenebilir:

• Bankadan aldığım kredi ile bir ev alacağım.
• Size anlatacağım olay geçenlerde yaşanmış.

Altı çizili ortaçlar kişilere göre çekimlenebilir.

3. Zarffiiller/ Bağfiiller

Eylemden türeyen, fakat eylem görevi yapmayan; cümlede zarf görevi üstlenen sözcüklere zarffiil (ulaç) denir. Zarf / Bağfiiller eylem kök veya gövdelerine “-ip, -ince, -erek, – dıkça, -ken, -mez, -e…e, -cesine, -meden, -ir…mez, -asıya” eklerinden birinin getirilmesiyle yapılır.

Zarffiiler, yüklemi zaman veya durum yönünden açıklayan sözcüklerdir.

• Az önce valizini toplayıp çıktı.
• Seçimler yaklaştıkça heyecan artıyor.
• Romanım bitince size gönderirim.
• Çocuk, ağlayarak konuşuyordu.
• Bu işi seve seve yaparım.
• Yazmadan bunları anlayamazsınız.
• Martılar uçuşurken seni düşünürüm.
• Gelir gelmez seni aradım.
• Çocuklarını ölesiye seviyordu.