Laos Coğrafyası Tarihi Ekonomisi ve Üzerindeki Fransız Etkisi

Güneydoğu Asya’da ülke.

Çinhindi yarımadasında yer alan La­os, kuzeyde Birmanya ve Çin, doğuda Vietnam, güneyde Kamboçya (Kampuçya) ve batıda Tayland ile sınırlıdır.

Laos Coğrafyası

Çinhindi yarımadasının önemli bir bö­lümünü kaplayan Laos, oturmuş ama pek yeni bir oluşum sayümayan taban bölgesinde yer alır; Laos’taki en son kıvrılmalar gene de İkinci Zaman baş­larında gerçekleşmiştir. Burada iki bütün göze çarpar: 1. Kuzeyde, Yuka­rı Laos’ta (19. enleme kadar) arazi en­gebeli, ama pek belirgin değüdir: En yüksek nokta olan Bia dağı 2 817 m’ye ulaşır; toprak aşınması Hersinyen kıv­rımları ortadan kaldırarak basık bi­çimli tepelerin oluşmasına yol açmış­tır. Vadilerin çok sıkışık ve dar olma­sı bölgede ulaşımı güçleştirir. 2. İç bölgelerde ve güneydeyse Orta ve Aşağı Laos, yaylalardan oluşur: Ta­ban bölgesi, kırmızı kumtaşlı kaim bir tabakayla, yer yer de kireçtaşlarıyla kaplıdır; yaylalar doğudan batıya ha­fif eğimlidir; güneyde, Boloven yayla­sı bir bazalt tabakasından oluşur. Vientiane ve Thakhek kentlerinden ge­çen Mekong ırmağı boyunca ovalar uzanır.

Ülkede kurak bir mevsimin de görül­düğü sıcak ve orta derecede nemli,tropikal bir iklim egemendir; 350 m yükseklikte yer alan Luang Prabang’ da sıcaklık, sürekli 20°C’ın üstünde­dir (ocakta 22,7°C; temmuzda 27,3°C); yağışların ancak 854 mm’yi bulmasma karşılık atmosferdeki bağıl nem oranı her zaman için oldukça yüksektir; Yukarı Laos’un yüksek ke­simlerinde yağmurlar daha çok, sı­caklıklarsa daha belirgindir, kış her yerde kuru mevsim olarak belirir. Toplam yüzölçümün % 60’ım kaplayan ormanlar, özellikle tekağacının bol bulunduğu seyrek bir orman görü­nümünde yaylalarda ve dağlık yamaç­larda uzanırlar. Yukarı Laos tepele­rindeyse ormanların yerini otsu bir savana alır.

Ülkenin tek önemli ırmağı, Laos ile Tayland arasında sınır oluşturan Mekong’dur. Pek yararlanılamayan bu ırmak, Yukarı Laos’ta sel halini alır; Luang Prabang’dan Savannakhet’e kadarki orta çığın ırmağmköpürerek aktığı yerlerle kesilmiştir ve yalnızca Vientiane-Savannakhet kesimi gemi ulaşımına elverişlidir. Bu ırmak, hiç­bir zaman ülkenin değişik bölgelerini birleştirememiştir, birçok merkezin bulunması da bölgesel özelliklerin sü­rekliliğini açıklar. Ayrıca Laos’ta hiç­bir demiryolu yoktur, karayollarıysa ilkeldir.

Laos Nüfusu

Laos da Vietnam gibi 1945’ten beri belli aralıklarla savaş halindedir; bu yüzden kesin istatistikler tutmak güç­tür. Ülkenin nüfusu azdır ama sürek­li artmaktadır. Laos halkı benzer ya­pıda değildir, Laoslular (ya da Laolar) nüfusun ancak % 50’sini oluştu­rurlar; komşu ülke Tayland’da bulu­nan Taylar etnik grubuna bağlanırlar. Bunların çoğunluğu ülkenin özellikle orta ve güney bölgeleri ile Mekong ovalarında yaşar. Yukarı Laos’ta ger­çek anlamda bir dağlı halklar karışı­mı oluşmuştur; bazdan Laoslulara benzerse de bu halk topluluğunda Çin etkisi görülür; en ünlüleri olan Meolar XIX. yy’da Çin’den gelerek dağlık Xieng Khouang’a (Ksieng Huang) yer­leşmişlerdir.

Laos Tarihi

Laos’un büyük bir bölümü IX. yy’dan XIII. yy’a kadar Kamboçya’nın ege­menliğinde kaldı. XIII. yy’da Laolar ülkenin yüksek vadilerinde krallıklar kurdular. Siyamlılar da Sukhota’yı, Khmer hükümetini ülkeden kovacak ve Luang Prabang’a kadar uzanacak nitelikte güçlü bir devletin merkezi ha­line getirdiler. Siyam egemenliği, gü­neye doğru yayıldı ama gücü azalın­ca Luang Prabang Krallığı bağımsız­lığını kazandı.

XVI. yy’da Birman baskısı çok tehli­keli bir duruma geldi. 1574’te Bayin Naung (1551-1581) Vientiane’ı (Viyen- tiyan) ele geçirerek kısa süreli bir ege­menlik kurduysa da bunu bir karga­şa dönemi izledi.

XVIII. yy. sonundaki bir veraset bu­nalımı yüzünden Laos’ta iki rakip krallık kuruldu: Vientiane Krallığı ve Luang Prabang Krallığı.

Vientiane Krallığı, Birmanlar ve Siyamlılar arasında 1760’tan başlaya­rak çatışmalara neden oldu ve 1828’de yıkıldı. Luang Prabang Krallığı’ysa, Siyam ve Vietnam rekabeti­nin koruduğu dengeli bir barış duru­munu nispeten koruyabildi. Fransa’ nın müdahalesinden önce Luang Pra­bang kralı ülkenin ancak bir bölümü­nü elinde tutuyordu. Laos, her biri ön­der Chau Muong’un egemenliği altın­da çok sayıda bağımsız küçük prens­liklerden oluşuyordu. Köylerdeyse yetki, çevresinde Yaşlılar Konseyi’nin yer aldığı Pho Ban ’ın (ülkenin baba­sı) elindeydi. Yasalar, törelerdeki bü­yük yumuşaklığı yansıüyorlardı. Kam­boçya’dan ülkeye yaydan Buddhacılık burada uzun süredir varlığını sür­dürüyordu, ama eski halk inanışları­nı (gök, toprak ve su cinleri) ortadan kaldıramamıştı.

Laos üzerinde Fransız Etkisi

Fransa, kendisine Çinhindi Birliği’ni oluşturmasını sağ­layacak olan anlaşmaları imzaladık­tan sonra, Siyam (günümüzde Tay­land) ve Vietnam’ın üstünde hak iddia ettikleri Orta Mekong havzasına yer­leşmeyi denedi. 1885’te Fransız hükü­meti, Birliğin geleceğini herhangi bir Siyam saldırısına karşı güvence altı­na almak için Laos’a konsül yardım­cısı sıfatı ve gözlemci göreviyle Pavie’ yi gönderdi. Pavie, Laos’ta Fransız etkisini benimsetti. Siyamldara karşı kişisel saygınlığını ve diplomatik yete­neğini kullandı. Ekim 1893’te Siyam, Mekong’un sol kıyısında hak iddia et­mekten vazgeçti. 1896’da İngütere’yle yapılan bir anlaşma, Mekong’un Bir­manya ve Yukarı Laos arasında sınır oluşturmasını sağladı. Laos daha son­ra, 1887’de kurulmuş olan Genel Çin­hindi Birliği’ne girdi ve 1945’e kadar hiçbir ciddi sorunla karşdaşmadı (1946’da Fransa’nın bastırdığı ayrılık savaşı).Laos ve Çinhindi savaşı.

Çinhin­di savaşı boyunca Laos, birkaç kez (1953-1954) işgal edddi. Cenevre Kon­feransından (Temmuz 1954) sonra, öbür Çinhindi devletleriyle (Vietnam ve Kamboçya) birlikte Laos’un da tam olarak bağımsızlığı tanındı (Aralık Batı basınının komünist olarak kabul ettiği Pathet Lao (özgür Laos, ya da Neo Lao Halt Xat) de Vientiane krallık hükümeti arasında başlangıç­tan beri hem çatışmalar, hem de ya­kınlaşmalar oldu. Sözgelimi 1957’de Pathet Lao, ülkenin siyasal yaşamma girdi ve 1958 seçimlerinde başarı sağ­ladı ama bu pek işe yaramadı; 1959 Ağustosunda Pathet Lao’nun ara se­çimlerdeki başarısı ve Washington yanlısı bir hükümetin oluşturulması sonucunda. Kuzey Vietnam’ın (Viet­nam Demokratik Cumhuriyeti) körük­lemesiyle çeşitli karışıklıklar başgösterdi. Bunalım geniş boyutlara ulaştı ve üç karşıt görüş ortaya çıktı: Yan­sızlıktan yana olan görüş (1955-1958 arasında başbakanlık yapan Prens Souvanna Phouma [Suvanna Fuma] önderliğinde); komünizmden yana olanlar (Souvanna Phouma’nm üvey kardeşi Souphanouvong ile Pathet Lao önderliğinde); komünizm karşıtı olanlar (Phoumi ve Boun Oum ön­derliğinde). 1960’ta yeniden iktidara gelen Souvanna Phouma, 9 Ağustos­ta bir hükümet darbesiyle devrildi (buna Phoumi de karşı çıktı). Üç par­tili geçici bir hükümet oluşturuldu ve hükümetin yansızlığı giderek azaldı. Gerçekte, Vietnam’da durumun şid­detlenmesi, Laos’u daha da fazla kar­şıt görüşler ve askerî güç darbeleri arasında çatışmalara sürekledi. Pat­het Lao’nun elindeki bazı bölgeler, A.B.D. tarafından şiddetle bomba­landı. Pathet Lao gelişmesini sürdü­rürken A.B.D’nin tırmanma hareketi A.B.D’nde bile şiddetli eleştirilere yol açtı. 1971 Şubatında 20 000 Güney Vietnamlı Laos’a girdi ve burada ye­nilgiye uğratıldı.

Bu nedenle, A.B.D. yardımına başvu­ran Souvanna Phouma’nın, Pathet Lao hareketiyle ilişkiye girmesi ge­rekti. Eylül 1973’te Pathet Lao ile krallık yönetimi arasında anlaşmaya varıldı. Krallık Kamboçya ve Viet­nam’da komünizm yanlılarının ön plana çıkmalarından sonra (Nisan 1975) ve halkın baskısıyla, Pathet Lao’yu ve giderek genişleyen özerk­lik gruplarım tanımak zorunda kaldı; özerklik grupları, daha sonra iktida­rın emrine girdiler. Sağ kanat yöneti­cileri ülkeyi terk etti.

20 Mayıs 1975’te ülke tümüyle, her­hangi bir çatışma olmaksızın, Pat he! Lao’nun eline geçti. Bir devrim komi­tesi oluşturuldu; ardından krallık ortadan kaldırıldı ve Souphanouvong cumhurbaşkanı, Kaysone Phomvihane başbakan olurken, kral Savang Vatthana cumhurbaşkanının yüksek danışmanı, Souvanna Phouma da hükümet danışmanı görevlerine ge­tirildiler. Böylece eski krallık yıkıla­rak yerine Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti kuruldu (Aralık 1975).Temmuz 1977’de Laos, Vietnam ile bir işbirliği anlaşması imzaladı: Vietnam ordusu Hmong başkaldırılarının etkinliğini azalttı; binlerce Vietnamlı görevli ve teknisyen düzenleme işlerini yürüt­meye başladı; böylece Laos aşağı yu­karı Vietnam’ın himayesine girdi. Eylül 1977’de Çin iktisadi yardımı kesti ve teknisyenlerini geri çekti. Toprakların bütünü üstünde koope­ratifler oluşturulmasını öngören ta­rım alanında bir modernleştirme pla­nı yürürlüğe kondu. Ama besin ye­tersizliği, değişik ürünlerin (manyo­ka, mısır, fasulye) ekilmesi destek­lendiği halde giderilemedi. Batı ülke­leri pirinç gereksinimlerini karşıladı (100 000 t) ve Vientiane bir sulama programını gerçekleştirmek için 8,2 milyon dolarlık bir borçlanmayı ka­bul etti. Vietnam-Kamboçya, daha sonra da Çin-Vietnam savaşları, Çin ve Kamboçya ile ilişkelerini sürdür­meye çalışan Vientiane hükümetinin Hanoi saflarında yer almasına neden oldu. Bu yüzden Pekin hükümetinin tehditleri ve eleştirileri, Laos’ta etki­sini gösterdi. Kuzey eyaletlerinde ba­zı bölümler Vientiane’ın denetimin­den çıktı ve Çin, bu bölgelerde kesin­likle etkili oldu.

Ama 1979”da Tayland ile ilişkiler karşılıklı olarak düzene kondu. 1980’de Yurtseverler Cephesi’ne kar­şı çıkanlar bir Ulusal Özgürlük Cep­hesi oluşturdular; bu arada hükümet danışmanı Souvanna Phouma Ocak 1984’te öldü.

Souphanouvong’un cumhurbaşkan­lığından istifa etmesinden (Ekim 1986) ve yerine geçici olarak Phoumi Vongvichit’in seçilmesinden sonra, Tayland’la çatışmaya son verilip (1988 Şubatı), Çin’le ilişkiler düzel­tildi. 1991’de yeni bir anayasa hazır­lanmasının, ama tek partiye dayalı rejimde bir değişiklik olmamasının ardırHar Kaymeme Phomvihane baş­bakanlığı bırakıp (yerine 1991 Ağus­tosunda Khamtai Siphandone geti­rildi), parti ve devlet başkanlığı gö­revlerini üstlendi.

Laos Ekonomisi

Laos, tarım ve ormancılıkla geçimini sağlayan yoksul bir ülkedir. Toprak­larının %8’den azı tarıma ya da çayır­lara ayrılmıştır. Pirinç, ekili alanların 9/10’unu kaplar: Alüvyonlu ovalara çeltik tarlaları yayılmıştır (1992’de 1,5 Mt pirinç); dağlarda tarım, or­manların yakılmasıyla açılan tarla­larda yapılır. Bunun yanı sıra, az mik­tarda mısır, Mekong kıyılarında şe­kerkamışı ve tütün, Boloven yayla­sındaki büyük tarım işletmelerinde de kahve yetiştirilir.

Ülkede hayvancılık da küçümsen­meyecek bir yer tutar (domuz ve özel­likle kümes hayvanları yetiştiricili­ği); bu arada Laos’ta filin yük hayvanı olarak kullanıldığını da belirtmek gerekir. Hemen her yerde, özellikle balığın çok olduğu Mekong ve kolla­rında ırmak balıkçılığı yapılır. Sanayi, ancak küçük el sanatları biçi­minde gelişmiştir: Dokuma ve sera­mikler (özellikle dağlarda yaşayan Yuen halkının üretimi ünlüdür). Çağdaş sland ile tica­ri ilişkiler kurması sonucunda, Batı ülkeleriyle ilişkilerin belirli ölçüde düzelmesi, ülke iktisadına yeni bir soluk kazandırmıştır. Ayrıca Laos,komşu ülkelere son yıllarda büyük Nam Ngum hidroelektrik komplek­sinde üretilen elektriği satmaya baş­lamıştır.anayi, tütün imalathaneleri ve kereste fabrikalarıyla temsil edilir. Ormanlar çok önemli kaynaklar sağ­lar; tomruklar Mekong üstünde yüz­dürülerek aşağı bölgelere taşınır. Ay­rıca Phon Tiou maden yataklarında kalay üretilir.

Ticaret, büyük ölçüde açık verir: 1992’de dışalımın 240 milyon doları bulmasına karşılık, dışsatımdan an­cak 72 milyon dolar sağlanabilmiştir.
Kalay, kereste ve kahve başlıca dışsa­tım ürünleridir. Dışalım ürünleriyse işlenmiş ürünler ve besin maddeleri­dir. Laos’un yeniden Tay