Kıbrıs Yerleşme Özellikleri ve Ekonomisi

Yerleşme Özellikleri

Kıbrıs’taki yerleşim yerleri genellikle toplu köyler halindedir. Önceleri kıyı­larda başlayan yerleşme yerleri, ada­nın yüzyıllar boyunca çeşitli istilala­ra uğraması sonucunda iç kesimlere çekilmek zorunda kalmış, Romalılar dönemindeyse çiftlik tipi yerleşmeler kurulmuştur. 1571’de Türklerin ada­ya gelmeleriyle yerleşme biçimlerin­de değişiklikler görülmüş, bir cami çevresinde toplanan köyler ortaya çıkmıştır. Dağlık bölgelerde köyler kü­çük, düzlük bölgelerdeyse daha geniş alanlara yayılmıştır. Ada halkının çiftçilikle uğraşması, yerleşme yerle­rinin seçiminde de rol oynamış, verim­li topraklar yerleşmeye elverişli görül­müştür. Adada bazı yerleşmeler su sorunu yüzünden akarsu ağızlarına kurulmuş, ama düzensiz rejimli akar­suların taşması sonucu tahrip olunca başka bölgelere kaymışlardır. Kıbrıs’ta gerek fiziksel, gerekse top­lumsal nedenler toplu yerleşmeyi ge­rekli kılmıştır. Seyrek ve dağınık bah­çeler içinde yerleşme biçimlerine Karlıdağlar çevresindeki vadi içlerinde raslamr. Köylerde evler çeşitli gereç­lerin kullanılmasıyla yapılmıştır. Kerpiçten tek katlı evler, küçük pencere­lidir ve Kıbrıs’ın en eski ev tipini oluş­turur. Adanın ova tabanının kurak yerlerinde genellikle bu tip evler var­dır; taş evlereyse daha çok dağlık böl­gelerde raslamr. Taş evler de tek katlı ama daha geniş pencerelidir. Köyler­de ayrıca tuğla ve beton evler de bu­lunur. Bunlar aynı çatı altında kala­balık bir ailenin gereksinmesini kar­şılayacak tiptedir. Bu evlerin en önemli özelliği çatılarında güneş ısın­larıyla ısınan ve eve sıcak su sağlayan bir sistemin bulunmasıdır. İktisadi ge­lire bağlı olarak köylerde son derece güzel villalar bulunur. Beşparmak dağlarının kuzeye bakan yamaçların­da Güzelyurt’ta turunçgil bahçeleri içinde villalar vardır.

En büyük yerleşme merkezi, Meserya ovasında, adanın hemen hemen orta kesiminde kurulan ve başkent olan Lefkoşe’dir. Kuruluş tarihi İsa’dan ön­ceki yıllara iner. Roma döneminde bü­yük bir deprem sonucu yıkılınca öne­mini yitirmiş ama yeniden kurularak 1192-1489 yılları arasında Kıbrıs Krallığı nın başkenti olmuştur. Çevre­sindeki kalın ve sağlam surları (4,5 km uzunluğunda) Venedikliler, kenti Türklere karşı korumak için yaptır­mışlardır. Kent 1571’de Osmanlılar tarafından Venediklilerden alınmış, Türk egemenliği sırasında gelişmiş, ti­cari önemi artmış, surların dışına ta­şarak alam genişlemiştir. Günümüzde ortasından doğu-batı doğrultusunda bir hat ile Türk ve Rum toplumuna ait olan iki kesime ayrılmıştır.

Meserya ovasında Lefkoşe’den sonra önemli yerleşme, adanın doğusunda deniz kıyısında bulunan Gazi Magosa’dır. Gazi Magosa’nın bilinen kuru­luş tarihi İ.Ö. VI. yy’a iner. Lusignanlar döneminde gelişmiş, Doğu ile Batı arasında önemli bir ticaret kenti du­rumuna ge!miştir.l489’da Venediklile­rin eline geçen kent, 1571’de Osman­lılar tarafından alınmıştır.

Meserya ovasındaki üçüncü büyük yerleşme, batıda Güzelyurt ırmağının güney kıyısında kurulan Güzelyurt’ tur. Turunçgil bahçelerinin geniş yer kapladığı kent, denizden içeride ku­rulmuş olmasına karşın, Gemikonağı limanma düzgün bir karayoluyla bağ­lıdır. Adarım kuzey kıyılarının en önemli yerleşmesidir, güneyde Beş­parmak dağları yer alır, küçük gemi­lerin uğradığı koruntulu bir limanı vardır. Kuruluş tarihi çok eskilere da­yanan Güzelyurt, Lusignanlar ve da­ha sonra da Venediklilerin eline geç­miş, 1571’de de Türkler tarafından alınmıştır. Kumsalları ve doğal güzellikleriyle turistik bir kenttir. Adanın kuzeybatısında bulunan Lefke, denizden 4 km içeride, Karlıdağlar’ın eteklerinde kurulmuştur. Ve­rimli toprağı ve bol su kaynaklarıyla bağ ve bahçe ürünleriyle tanınır. Ay­rıca 1 km uzaklıktaki bakır yatakları adanın önemli bir yeraltı gelir kayna­ğını oluşturur.

Kıbrıs’ın güney kıyılarının en önemli yerleşmeleri Bal, Limasol ve Larnaka’dır. Baf güneybatı kıyılarında yer alır. Roma döneminde Kıbrıs’ın baş­kenti olan Baf, sonradan eski önemi­ni yitirmiş, depremlerden zarar gör­müş ve yerleşme iç kesimlere doğru çekilmiştir.

Güneyde yer alan Limasol, Lefkoşe’ den sonra adanın ikinci büyük kenti, önemli bir dışsatım limanı ve sanayi bölgesidir. Kentin kuruluş tarihi 1191 yılına uzanır; kent Venediklilerden Osmanlılara geçmiştir.

Güneydoğuda yer alan Larnaka, mey­ve bahçeleri içinde güzel görünümlü bir yerleşmedir. İ.Ö. III. yy’da Kition kentinin harabeleri üstünde kurul­muş, birçok kez istilalara uğrayıp yı­kılmış, sonradan yeniden onarılmış­tır.

Öbür kentler gibi Venediklilerden Os­manlIların yönetimine geçmiştir.

Ekonomi

Tarımda, arazinin biçiminden çok ik­limin, özellikle de yağışın ve suyun varlığı önemli rol oynar. Tahıl ürün­leri arasında toprağın elverişli oldu­ğu yerlerde buğday, elverişsiz olduğu yerlerdeyse arpa, yulaf ve çavdar eki­lir. Adada meyvecilik ve sebzecilik ge­lişmiştir; iklim çok çeşitli meyvelerin yetişmesine elverişlidir. Meyve bah­çeleri geniş yer kaplar. Bunlar arasm­da elma, badem, vişne, armut, kiraz, fındık, ceviz ve incir yetiştirimi önem­lidir. Ayrıca kavun, karpuz ve çilek de yetiştirilir. Turunçgil bahçeleri de ge­niş yer tutar: Bunlar arasında porta­kal, limon ve greyfurt önemlidir. Seb­zelerden patates, soğan, fasulye, do­mates yetiştirimi ağır basar. Sebze bahçeleri tarlaların arasında ve köy­lerin yakınında yer alır. Ada turfan­da meyvecilik ve sebzecilikten büyük gelir elde eder. Bağcılık da önemlidir. Üzüm, kuru ve yaş olarak tüketildiği gibi şarap da yapılır. Bağ ve bahçe ta­rımı bazı yerlerde tarla tarımından daha önemlidir. Sanayi bitkileri ara­sında Meserya ovasında tütün ekimi yaygındır.

Hayvancılık ovalardan çok dağlık ke­simlerde yapılır. Büyükbaş hayvanlar (at, eşek) genellikle binek hayvanı ola­rak kullanılır. Küçükbaş hayvanlardan koyun, hemen her tarafta besle­nir, yün ve derisinden yararlanılır. Ayrıca süt ürünleri elde edilir. Keçi­ler dağlık bölgelerde eti ve sütü için beslenir. Keçi sütünden elde edilen kaşar peyniri ünlüdür. İnek sütünden, dana etinden yararlanılmak için bes­lenir. Kümes hayvanları da yetiştiri­lir.

Adanın en önemli maden yatakları Lefke dolaylarındaki bakır yatakları­dır. Ayrıca yeraltı zenginliği olarak amyant, demir, krom ve alçıtaşı (jips) yatakları sayılabilir. Adanın güneyin­de bulunan tuz gölünden, tuz elde edilir.

Sanayi etkinlikleri tarıma dayanır. Besin sanayisi gelişmiştir.Süt, konser­ve, ekmek, makarna, içki ve meyve su­yu fabrikaları ile sigara fabrikaları vardır. Fabrikalar genellikle Limasol, Larnaka ve Lefkoşe’de toplanmıştır.