Asya Hunları Mete ve Akhunlar

İlkçağ’da Asya’da ve Ortaçağ’da Av­rupa’da devlet kuran Türk boyu. Hunların tarihi Asya Hunları (Asya Hun Devleti) ve Avrupa Hunları (Av­rupa Hun Devleti) olmak üzere başlı­ca iki ana bölümde incelenebilir.

Asya Hunları

Çin’in kuzey bölgelerinde göçebe ola­rak yaşayan Asya Hıralarıyla ilgili bü­tün kaynaklar, Çin kaynaklarıdır. Bu kaynaklarda Hunlarla ilgili bilgiler İ.Ö. X. yy’a kadar inerse de, bunların dünya tarihinde etkili bir rol oynama­ları Asya Hun İmparatorluğu’nun ku­rulmasıyla başlamıştır. Asya Hun İmparatorluğu’nun nasıl ve ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmez. İmparatorluğun adı bilinen ilk hüküm­darı Teoman’dır (Tuman). Teoman’ ın çağdaşı olan Çin hükümdarı Şı Huang-Di, Çin’e karşı Hun akmlarım önleyebilmek için ünlü Çin Seddi’ni yaptırmış, daha sonra da düzenledi­ği seferlerle Hıraları Çin’in kuzeyinde­ki bölgelerden çıkarmış ve daha kuze­ye çekilmek zorunda bırakmıştı. Şı Huang-Di’nin başarılı seferleriyle Hıralar Çin’in kuzeyindeki verimli ve hayvan yetiştiriciliğine elverişli otlak­larını elden çıkarmış oldular. Bu du­rum geçimini; başta at olmak üzere hayvan yetiştiriciliğiyle sağlayan Hun toplumunu iktisadi bunalıma soktu. İş­te Teoman bu durumdan yararlanma­sını bilerek, Hun boylarını, Çin’e kar­şı kendi çevresinde topladı (İ.Ö. 209). Şı Huang-Di’nin ölümünden sonra da, Çin’de karışıklıklar çıktı ve Çin Devleti’nin parçalanmasından yararlanılarak Çin’e akınlar düzenlenmeye başladı. Ancak Teoman’ın bu başarı­ları uzun sürmedi. Aynı yıl büyük oğ­lu ve veliahtı Mete tarafından öldürül­dü. Hun Devleti’nin büyük bir impa­ratorluk olması Mete dönemine (İ.Ö. 209-174) rastlar.

Mete zamanında Hun toplumu “Soy­lu”, “Özerk” ve “Köle” boylardan meydana geliyordu. En üst düzeyde Han soyu bulunuyordu. Büyük sürü­ler ve en iyi otlaklar bunların denetimindeydi. Çin’i Akdeniz’e bağlayan İpek Yolu’ndan geçen kervanlardan alman haraç üe devlet gelirinin büyük bir bölümü de, Han soyundan olanlar tarafından alınıyordu. Bu durum ge­niş kitlelerin hoşnutsuzluğunu çek­mekteydi.

Mete zamanında imparatorluğun ba­şında “Tan-hu” ya da “Şanyü” deni­len han bulunuyordu. İmpratorluğa bağlı boylar “Sağ” ve “Sol” olmak üzere ikiye ayrıldı. Sol boyların başında veliaht bulunur ve kendisine “Sol bilge elig” denirdi. Sağ boyların ba­şında bulunan ve genellikle han so­yundan olan kimseye de “Sağ bilge elig” adı verilirdi. Mete döneminde

Hun ordusu “onlu birlik” temeline gö­re düzenlenmişti. Ordu on, yüz, bin ve on bin erden oluşan birliklere bölün­müştü.

Bu dönemdeki Hun İmparatorluğu ve imparatorluğa egemen olan kesim, Çin’den ve İpek Yolu üstünde işleyen kervanlardan alman haraç sayesinde zenginleşmişti. Bu dönemden kalma Hun büyüklerinin mezarlarından çı­karılan eşyalar, söz konusu zenginli­ğin belgeleridirler.

Mete İ.Ö. 174’te ölünce, yerine Tanhu olan oğlu Lao-Şang geçti. Onun za­manında da Asya ve Çin üstündeki Hun üstünlüğü sürdü. Ancak gene bu han zamanında Çin’in de Hunlar üs­tündeki etkenliği artmaya başladı. Ni­tekim Lao-Şang bir Çin prensesiyle ev­lenerek Çin imparatorluk ailesiyle, Hun imparatorluk ailesi arasında ak­rabalık bağları kurdu.

Asya Hun İmparatorluğu İ.Ö. 54’te Kuzey Hun Devleti ve Güney Hun Dev­leti olmak üzere ikiye ayrıldı. Gene bu tarihten sonra Hun ileri gelenleri ara­sında başgösteren anlaşmazlıkların ve iç savaşların etkisiyle Tan-hu olan Hu-Han-Ye, Çin egemenliğini kabul et­mek zorunda kaldı. Buna karşılık Sol bilge elig Çi-Çi, yönetimindeki Hun boylarıyla daha batıya çekildi (batıya çekilen Hun boylan daha sonra Avru­pa Hun İmparatorluğu’nun kurulma­sıyla birlikte yeniden etkinliklerini du­yurmaya başladılar).

METE

Asya Hun İmparatorluğu’nun en bü­yük hükümdarı (ölümü İ.Ö. 174). Adı bilinen ilk Hun hükümdarı Teo­man’ın (Tuman) büyük oğlu ve veli- ahtı olan Mete (Maodu ya da Motun da denir) gençliğinde bir süre, Hunların düşmanı Yüeçilere rehin olarak verilmiş, daha sonra onların yanın­dan kaçmayı başarmıştı. Babasının yanma döndükten sonra, düzenli bir biçimde yetiştirdiği tümeninin deste­ğiyle babasını öldürerek Hunların ba­şına geçti ve bütün Hun boylarını kendine bağlayıp, güçlü bir merkezi yönetim kurdu (İ.Ö. 209). Bundan son­ra, önce Hunlara komşu olan ve Hun olmayan boylan (Moğollar, Yüeçiler) yenilgiye uğrattı, daha sonra da Çin’e karşı harekete geçti. Mete’nin Çin sa­vaşları İ.Ö. 201’den İ.Ö. 199’a kadar sürdü. İ.Ö. 200’de Çin imparatoru Gaodi’yi, Peteng (Paiteng) yaylasın­daki kalede yedi gün süreyle kuşattı. Çin imparatoru kuşatmanın kalk­ması için değerli hediyeler gönder­mek zorunda kaldı. Yapılan bir anlaş­mayla da kuşatma kaldınldı. Bu an­laşma gereğince Çin’in kuzeyindeki bozkırlar, Çin tarafından Hunlara bı­rakılacak, Çin her yıl Hunlara ipekli kumaşlar, şarap, pirinç ve çeşitli yi­yecek maddeleri verecekti. Gene an­laşma gereğince, Çin imparatoru kı­zını Mete’ye verecekti (İ.Ö. 200), Çin’e karşı kazandığı bu başarıdan sonra Mete, Baykal gölü kıyılarından, İrtiş ırmağı boylarına kadar olan böl­geleri ve Kuzey Türkistan’ı ele geçir­di. Yüe-çileri kesin olarak Hunlara bağladı. İ.Ö. 176’da Çin imparatoriçesi Lü’ye gönderdiği bir mektupta, Asya Hun İmparatorluğu’na bağlı boyların ve kent devletlerinin sayısı­nı 26 olarak bildirmekteydi. Mete öl­düğü zaman arkasında güçlü ve bü­yük bir devlet bıraktı.

Akhunlar (Akhun Devleti)

Asya Hunlarıyla akraba olan Akhunlar (Eftalitler de denir), İ.S. 350’den sonra Altay dağlan bölgesindeki Ka­zakistan’a göç ederek, egemenlik alanlarını Seyhun ırmağı dolaylarıy­la Sogd (Semerkand) bölgesine yay­dılar ve V. yy’da başlanna Heftal adında bir aile geldi. Kimi tarihçile­re göre de Eftalit adı, İran kökenli bu ailenin adından geliyordu.

Heftal ailesi zamanla egemenliğini Afganistan ile Kuzey Hindistan’a yaydı. İç Asya’da Hotan, Kuça, Aksu ve Kaşgar bölgeleri de Heftal ailesi­nin egemenlik alanına girdi. Akhunlar, Sasanilerle zaman zaman dostluk ilişkileri içine girmişlerdi; hatta İran’da meydana gelen bir ayaklanma da Akhunlarm İran’a gön­derdiği güçlerin yardımıyla bastırıl­dı. Ama Akhunlar Devleti, VI. yy’da batıdan Sasanilerin, doğudan Göktürklerin saldırılarına uğrayarak yı­kıldı ve topraklan Göktürklerle Sasaniler arasında paylaşıldı.

Hadi Paylaş!Share on FacebookTweet about this on TwitterShare on Google+Share on RedditPin on Pinterest

Comments

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.