Göl Nedir? Çeşitleri Yapısal özellikleri Ve Gölün İşlevleri Nelerdir?

Göl Nedir? Çeşitleri Yapısal özellikleri Ve Gölün İşlevleri Nelerdir? Göl: Karalardaki çöküntü alanlarını dolduran tatlı ya da tuzlu, az çok derin ve geniş su örtüsü. Göller yeryüzünde 1 700 000 km2’lik bir alan kaplarlar.

Göllerin Yapısal Özellikleri

İçinde yer aldıkları çöküntünün kökenine göre göller başlıca altı sınıfta toplanabilir.

1. Tektonik göller: Çöküntü hendeklerinde ya da çöküntü çanaklarında yer alan göller (Afrika’da Büyük Rift’teki göller: Nyassa; Tanganyika; Victoria; Rudolf);

2. Yanardağ gölleri: Yuvarlak biçimli olan ve yanardağ ağzında yer alan göller (Massif Central’daki Pavin gölü);

3. Buzul gölleri: Genellikle bir buzul koyağını kapayan kayalık tıkacın yukarı ya da aşağı kesiminde bulunan bir alanı, buzulun aşırı oymasıyla ortaya çıkan göller (Alpler’deki göller);

Fransada gersde saint cricg gölünden görünüş4. Set ya da baraj gölleri: Bir vadinin bir lav akıntısıyla (Aydat gölü), bir buzultaşla (Finlandiya gölleri), ırmak tortulları ya da çeşitli yapılarla tıkanması sonucunda oluşan göller;

5. Düden gölleri: Bir düdenin (düz dipli, yuvarlak, küçük çanak) dibinde yer alan göller;

6. Uzaklık ya da kuraklık nedeniyle denize ulaşmayan akarsularla beslenen göller, boşaltma kollarında yoksundurlar (şotlar, sebhalar); üstelik buharlaşma ve tekne aklanının taş yapısı (Lut gölü) nedeniyle, çok tuzludurlar.

En derin göller çöküntü gölleri (Bay- kal gölü; 1 741 m) ve buzulların aşırı oyduğu göllerdir (Kanada’daki Büyük Esir gölü; 614 m).

Göller, kendilerini aşan ırmaklar için düzenleyici görev yaparlar (Rhöne ırmağıyla Leman gölünde olduğu gibi) ve suları gene bu ırmaklar gibi çekilir ve kabarır. Ilıman bölgelerdeki göller, belli bir durgunluğa karşın, kendilerini besleyen akarsulardaki rejim değişikliklerinden etkilenirler: Kar rejiminin belirlediği ilkbahar kabarması; buzul rejiminin belirlediği yaz kabarması; yağmur rejiminin belirlediği sonbahar kabarması; vb. Tropikal ülkelerde, göl sularındaki kabarmalar yalnızca yağmurlara bağlıdır ve mevsimleri izlerler. Aynı olay, yan çöl iklimli bölgeler için geçerli değildir: Bu bölgelerde, çok az olan yağışlara bağlı göl sularının düzeyi, düzensizdir.

Küçük Okyanus Gibidirler

Göller, okyanuslarda gözlenen bütün olayları, küçük çaptada olsa sergilerler; göllerde küçük gelgit olayları (en büyük göllerde 20 mm), dalgalar ve bazen şiddetli fırtınalar, düşey salınımlar (göl esnemesi), rüzgârların ya da bir ırmağın girmesiyle oluşan dalgalar, tuzluluk ve sıcaklık farkları, vb. görülür.

Tatlı su göllerindeki sıcaklık değişmeleri son derece önemlidir; çünkü, derinlerdeki suların yenilenmesini ve dolayısıyla da oksijenin dip kesimlere inmesini sıcaklık değişmeleri sağlar. Bir yıllık süre içinde göl sularında görülen düşey karışmaların sayısına ve şiddetine bağlı olarak göller çeşitli sınıflara ayrılırlar:

1. İki düşey karışmalı göllerde, yüzey suyu sıcaklığı, yılda iki kez (ilkbaharda ve sonbaharda) tatlı sularda en yüksek yoğunluk sıcaklığı olan +4 °C’a (kışlan soğuk ılıman iklimli bölgeler) eşit olduğu sırada düşey su karışması gerçekleşir;

2. Tek düşey karışmalı göller (suları yılda bir kez karışan göller), sıcak (Avrupa’nın yumuşak kışlı bölgelerinde olduğu gibi, karışma soğuk mevsimde olur) ya da soğuk (soğuk bölgelerdeki göllerde olduğu gibi, karışma yazın olur) karışmaları olarak ikiye ayrılır;

3. Düşey karışmasız göller (suları hiç karışmayan göller) her zaman donmuş kalan göllerdir;

4. Az düşey karışmalı göllere (suları çok az karışan göller), sıcaklığı yıl boyunca çok az değişen bölgelerde rastlanır (dönencelerarası bölge);

5. Çok düşey karışmalı göllerde (suları birçok kez karışan göller), suların düşey karışması, geceleri görülen soğuma sayesinde gerçekleşir (Victoria gölü);
6. Kısmi düşey karışmalı göllerde (sularının yalnızca bir bölümü karışan göller), derin kesimler suların düşey karışmalarından hiç etkilenmezler.

Göllerin İşlevi Nedir?

Yedi göllerden bir görünüş

Okyanuslar gibi göllerin de iklimi yumuşatıcı bir etkisi vardır; göller insan coğrafyasında önemli rol oynarlar: En başta içme suyu depoları sayılırlar; ayrıca beyaz kömür depoları da oluşturan göller, ırmakları düzenleyen öğelerden biridir. Ulaşım alanında da yararlanılan göller, aynı zamanda balıkçılık merkezleri sayılır ve çevreleri genellikle dinlenme yerlerinin kurulmasına elverişlidir.

DÜNYADAKİ BAŞLICA GÖLLER

Hazar

371 000 km2

Superior

84 131 km2

Victoria

68 100 km2

Aral

65 500 km2

Huron

61 797 km2

Michigan

58 016 km2

Tanganyika

32 893 km2

Büyük Ayı

31 793 km2

Baykal

31 500 km2

Nyassa

30 800 km2

Esir

28 438 km2

Erie

25 612 km2

Winnipeg

24 514 km2

Ontario

18 940 km2

Ladoga

18 400 km2

 

TÜRKİYE’NİN BAŞLICA GÖLLERİ (YÜZÖLÇÜMÜ 5 KM2’DEN BÜYÜK OLANLAR)

GÖLÜN ADI                                   BULUNDUĞU İL                                    YÜZÖLÇÜMÜ (KM*)

 

Van

Tuz

Beyşehir

Eğridir

tznik

Burdur

Manyas (Kuş)

Acıgöl

Ulubat (Apolyont)

Çıldır

Akşehir

Eber

Erçek

Hazar

Bafa

Köyceğiz

Işıklı

Nazik

Sapanca

Salda

Yay

Akyatan

Balık

Marmara

Çölgölü

Terkos

Karine (Dil)

Tuzla

K.Çekmece

Yaraşlı

Haçlı

Seyfe

Akyayan

Hozapin (Aktaş)

Arin

Nemrut

Balık-Uzun

B. Çekmece

Boluk

Akdoğan

Çavuşçu (Ilgm)

Düden

Gala

Karataş

Mogan

Van-Bitlis

Ankara-Konya-Aksaray

Konya-Isparta

İsparta

Bursa

Burdur

Balıkesir

Afyon-Denizli

Bursa

Ardahan

Konya-Afyon

Afyon

Van

Elazığ

Aydm-Muğla

Muğla

Denizli

Bitlis

Sakarya-Kocaeli

Burdur

Kayseri

Adana

Ağrı

Manisa

Kayseri

İstanbul

Aydın

Kayseri

İstanbul

Burdur

Muş

Kırşehir

Adana

Ardahan (yansı Gürcistan’da)

Bitlis

Bitlis

Samsun

İstanbul

Konya

Muş

Konya

Konya

Edirne

Burdur

Ankara

3 713

1 500

656

468

308

200

166

153

134

115

105

104

98

86

60

52

49

48

47

45

37

35

34

34

32

25

24

23

16

16

16

15

15

14

13

12

12

11

11

11

9

8

8

6

6

 

Hadi Paylaş!Share on FacebookTweet about this on TwitterShare on Google+Share on RedditPin on Pinterest

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.