Maske Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Maske, Boyalı karton, kumaş, deri, plastik, vb’nden yapılan ve çeşitli amaçlarla kullanılan yapma yüz.

Maskelere her dönemde ve aşağı yu­karı dünyanın her yerinde raslanır. Bazı Avrupa ülkelerinde sürmekte olan maske kullanımının kökeni, Eskiçağ’a kadar uzanır; etnoloji uzmanları maske kullanımına, “arkaik” olarak adlandırılan hemen hemen bütün kül­türlerde raslamışlardır. Maskenin, gizleme, benzeme, yanıltma gibi pek çok işlevi vardır.

Ölü Maskeleri

Maskeleri ölülerin yüzlerini kaplama­da ilk olarak kullananlar kuşkusuz Es­ki Mısırlılar olmuştur; maske ölüyü henüz ayrılmış olduğu canlılar dünyasından ayırmaya yarar ve öbür dün­yada başlayacak olan büyük yolculu­ğa çıkışı belirtir: Bir dünyadan bir başka dünyaya, yani simgelediği ölü­ler dünyasına geçişin belirtisidir bu. Eski Yunan’da maske ilk olarak Mykenai’de ortaya çıktı. Doğrudan doğru­ya ölünün yüzünün kalıbım oluşturan maske, sertliği vurgular, apansızın do­nup kalmış olan yaşamın bir izidir.

Tiyatro Maskeleri

Sahnede kullanılan maskeler, Yunan trajedisiyle birlikte, Dionysos şenlik­leri sırasında ortaya çıktı. O tarihten sonra, başlangıçta tanrı onuruna ya­pılan kutlamalarm bir bölümünü oluş­turan tiyatro gösterilerinde de maske kullanılmaya başlandı. Eskiçağ tiyat­ro binaları çok büyük boyutlarda ol­duğu için izleyicilerin çoğu sahneden, oyuncuların gözlerini seçemeyecek, hatta yüz çizgilerini ayırt edemeyecek kadar uzakta otururlardı. Bu engeli ortadan kaldırmak için, yüz çizgileri iyice belirgin olan ve biçimleri, sah­nedeki oyuncunun canlandırdığı kah­ramanın karakterine göre değişen maskeler kullanılmaya başlandı. Kimi zaman, günümüzdeki modern maske­ler gibi yalnızca yüzü örten maskeler kullanılırdı, ama çoğunlukla maskeler kahramanın başını temsil eder ve oyuncu tıpkı bir başlık giyer gibi bu­nu kafasma geçirirdi. Kimi zaman da maskeler, çizgileri değişik duyguları yansıtan ve oyuncunun küçük bir baş hareketiyle yerine göre değiştirebileceği iki yüz taşırlardı.
Son olarak, maskelerin her zaman az çok açık olan dudakları normal olarak sesi yükseltmeye yarayan maden lev­halarla donatılırdı.

Çeşitli Maskeler

Önceleri ağaç kabuklarından, daha sonra da deri, ağaç ve tunçtan yapı­lan maskeler, canlandıracakları kah­ramanın karakterine bağlı olarak acıklı, güldürülü, yergili maskeler ola­rak sınıflandırılırlardı ve bu sınıflar­dan her biri çok değişik çeşitler içe­rirdi. Sözgelimi, yalnızca trajedi için 25 tip maske vardı.

Eski Attike komedisinde hemen hemen her zaman canlı, yaşayan kişiler sah- nelenirdi; bu yüzden de kullanılan maskelerde, söz konusu kişilerin çiz­gilerini, az çok karikatürleştirilmiş bi­çimde sunmak gerekiyordu. Ayrıca koro üyelerinin ve bazı fantastik kah­ramanların kimi zaman, Aristopha- nes’in Kurbağalar (Batrakhoi) ve Kuş­lar’mda (Ornithes) olduğu gibi, mas­ke takması gerekirdi. Yaşayan kişile­rin sahnede canlandırılması yasakla­nınca bu maskelerden vazgeçilerek komedi için de trajedide olduğu gibi özel maskeler oluşturuldu, ama kome­di maskelerinin sayısı daha yüksekti. Başlıca kahramanları Silenos, satyroslar ve Dionysos’un öbür arkadaş­ları olan yergili dramlardaki maske­ler genellikle bilinçli olarak gülünç gö­rünümde hazırlanmış maskelerdi. Roma’da maske daha çok eğlenceli oyunlarda kullanıldı. Diomedes’e gö­re, oyuncular yalnızca peruka kulla­nıyorlardı; trajedi ve komediye Yunan maskelerinin kullanımını ilk olarak ge­tiren Roscius Gallus oldu (İsa’nın do­ğumundan bir yüzyıl önce).

Doğu Maskeleri

Çin’de yapılan bale ve pantomim gös­terilerinde, oyuncular ya maske ta­karlar ya da yüzlerini boyarlardı. Ama, Eski Yunan ve Roma tiyatrolarında görülen maske kullanımına da­ha çok japonlar yaklaşmışlardır. No tiyatrosunda rollerini çok ağır el kol hareketleriyle, ayin yaparcasına ya da donmuş gibi hiç kıpırdamadan ger­çekleştiren oyuncuların, hem maske­leri vardır, hem de kıyafetleri son de­rece şıktır. Daha başka oyunlarda, sözgelimi no’lar arasmda yer alan ara oyunlarda (yani “kyogen”lerde) oyun­cular maske takarlar. Doğu ve Batı dünyalarında, maskenin kökeni büyük bir olasılıkla dinsel ya da büyüseldir.

Afrika Maskeleri

Afrika’da maske, doğrudan doğruya etnik grubun yaşamım belirten çeşit­li ayinlere bağlıdır; ayrıca maske, var­lıklarını belli ettiği manevi güçlerin desteğidir. Yetişkinlik, cenaze, evlüik törenlerinde maske kullanımı yaygın­dır. Ekim işlemlerinde olduğu kadar hasat çalışmalarında da maskenin önemli rolü vardır; maske, yaşam gü­cünü, denetleyebilmek için, yakalar; insanlar için kötülük kaynağı olabile­cek başıboş dolaşan enerjiyi yönlen­dirir. Törenler dışmda bile maskeler büyüsel güçlerini korurlar ve istekli­ler tarafından, ancak uzun bir çırak­lık dönemi geçirildikten sonra kulla­nılabilirler. Maskeler çoğunlukla bir toplumun felsefi görüşlerinin somut görünümleri haline gelmişlerdir. Söz­gelimi, günümüzde Mali’de yaşayan Dogonlarda maske (“Tanrının Kapısı” [Amıa Tan]) evrenoluşla ilgilidir. Do­ğaüstü özelliklerin simgesi sayılan maskenin, en küçük ayrıntılarından anlaşılan derin bir anlamı vardır.

Hadi Paylaş!