Anayasa üstünlüğü nedir? Anayasaların üstünlüğü, bir devletin hukuk kuralları içinde, en yüksek hukuk kuralı sayılmasına, anayasanın üstünlüğü kuralı denir. Bunun doğal sonucu ise, anayasadan sonra gelen hukuk kurallarının anayasaya uygun olması zorunluluğudur. Anayasanın diğer yasalara üstün olması, ancak katı anayasa sistemini benimsemiş ülkelerde olur.
Anayasanın üstünlüğü ilkesinin bir anlam taşıması için, bunu güvence altına alacak bir mekanizmanın öngörülmesi gerekir. Aksi halde, anayasanın üstünlüğü ilkesi, bir temenni olmaktan öteye geçemez.
Anayasanın diğer yasalara üstünlüğünü başka bir deyişle, yasaların anayasaya uygunluğunu sağlamada en büyük sorun, yasama organının anayasaya uygun olarak hareket etmesini sağlamaktır.
Bu alanda çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar iki kümede toplanabilir. Bunlardan biri siyasal, diğeri yargısal denetim yoludur.
a) Siyasal denetim yolu, siyasal bir organ olan Yasama Meclisi üzerindeki anayasaya uygunluk denetiminin ancak siyasal bir organ tarafından yapılması ilkesine dayanır. Bu sistemde denetim ayrı bir «kurul»a, ya da parlamentonun ayrı bir kanadına verilir. Örneğin, Sovyetler Birliğinde bu yetki, Yüksek Sovyet Meclisine tanınmıştır. Fransa’da ise bu görev, 1958 Anayasası ile özel olarak kurulan yarı siyasal, yarı yargısal nitelik taşıyan «Anayasa Kuruluma bırakılmıştır.
Siyasi denetim yöntemine, 1876 Kanunu Esasisi de örnek olarak gösterilebilir. Üyelerinin tamamı Padişah tarafından atanan Heyeti Ayanın yetkilerinden biri de, yasa tasarılarının «Kanunu Esasi ahkamına» aykırı olup olmadığı hakkında görüş belirtmekti (m. 64).
Günümüz anayasacılık hareketlerinde yasaların anayasaya uygunluğunun denetiminin siyasal bir organa bırakılması, güven verici ve etkili bir yol olarak görülmez. Bunun yerine yargısal denetim yeğlenmektedir.
b) Yargısal denetim yolu, yasama organının anayasaya uygunluğunun yargısal yolla sağlanması ilkesine dayanır. Bu sistem günümüzde yaygın olarak uygulanan, siyasal denetime göre, daha güven verici bir sistemdir.
Yargısal denetim, ya her derecedeki mahkemeler tarafından, ya da bu işi için özel olarak kurulmuş ve çoğu kez «Anayasa Mahkemesi» denen özel bir mahkeme tarafından yapılır. Bu sistemde unutulmaması gereken husus, yasama organının yargılanması değil, yasanın anayasaya uygun olup olmadığının saptanmasıdır. Ülkemizde, ilk kez Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası ile kabul edilmiştir.
Son Yorumlar