İsmet İnönü Cumhurbaşkanlığı ve Çok Partili Dönem

İsmet İnönü Cumhurbaşkanlığı Dönemi

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk 10 Kasım 1938’de ölünce, T.B.M.M., İsmet İnönü’yü oybirliğiy­le cumhurbaşkanlığına seçti (11 Ka­sım 1938). Cumhurbaşkanlığı süresin­ce Atatürk devrimlerinden hiçbir ödün vermeyen İsmet İnönü, özellikle laiklik konusunda gösterdiği titizlik yüzünden gerici çevrelerin şimşekle­rini üstüne çekti (özellikle 1950’den sonraki çok partili dönemde iktida­rın laiklikle bağdaşmayan uygula­malarını çok sert bir dille eleştirdi). İsmet İnönü cumhurbaşkanı olduktan kısa bir süre sonra, İkinci Dünya sa­vaşı patlak verdi. Bu savaş Türkiye’ de de siyasal ve iktisadi ağırlığını du­yurmaya başladı; Türkiye gene dev­letçi iktisat anlayışı içinde sanayileş­me çabalarını sürdürüyordu, ancak dış kaynaklara duyulan gereksinme büyüktü. Savunma giderlerinden kı­sıntı yapılması da gerekiyordu. Bun­ların yanısıra bazı devletler de Türki­ye’nin savaşa girmesi için baskılarını yoğunlaştırmaya başladılar.

Bütün bu olumsuz koşullara kar­şın İsmet İnönü, ilki 1934’te uy­gulamaya konan 5 yıllık sanayi planı uygulamasını sürdürdü, komşularıyla yakın ilişkiler kurmayı başardı. Sa­vaştan önce, İtalya’daki faşizmin yayılma eğilimleri sezildiği için Batı de­mokrasileriyle anlaşma yapıldı, Hitler’in orduları Balkanlar’a gelince de Almanya’yla bir saldırmazlık anlaş­ması imzalandı (18 Haziran 1944). İs­met İnönü’nün başarılı dış siyaseti so­nucu, Türkiye,İkinci Dünya savaşına girmemiş oluyordu. Ancak savaşın so­nucu belli olunca, İnönü, Müttefik kuvvetlerin yanında yer almaktan ka­çınmadı ve Türkiye, Müttefiklerle bir­likte Almanya ile Japonya’ya savaş ilan etti (1945). İnönü, savaştan son­ra da Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’e girmesini sağladı.

Çok Partili Döneme Geçiş

ikinci Dünya savaşı yılları Türkiye’nin iktisadi, toplumsal ve siyasal yaşa­mında birtakım sorunlara yol açtı, sa­vaşın etkileri nedeniyle alman önlemlere çeşitli kesimler tepki göstermeye başladılar. Ayrıca, iç siyasette çok partili döneme geçiş konusunda da baskılar arttı. İnönü 19 Mayıs 1945’teki söyleviyle, çok partili düze­ne geçileceğini açıkladı. 1946 seçim­lerinde CHP yeniden iktidar olmayı başardı, İsmet İnönü, Demokrat Par­ti milletvekillerinin de oylarıyla yeni­den cumhurbaşkanı seçildi. Çok par­tili döneme geçişte, İsmet İnönü’nün denge siyaseti, partilerüstü bir tavır takınması büyük yapıcı rol oynadı. 12 Temmuz 1947 tarihli bildirisiyle ikti­darla muhalefet arasındaki anlaşmaz­lıklarda partilerüstü tavrını kamuoyu­na anlattı. 1950 seçimleri Demokrat Parti’yi iktidara getirince, İsmet İnö­nü’nün de cumhurbaşkanlığı sona er­miş oldu. Artık İnönü, ana muhalefet partisi olan CHP’nin başkanıydı. 1950-1960 yılları arasında muhalefet lideri olarak Meclis’te bulunan İsmet İnönü, bir yandan iktidarın keyfi ve Atatürk devrimlerine ters düşen uy­gulamalarına karşı çok sert bir siya­set izledi, öte yandan da parti içi eleş­tiri ve sorunlarla uğraşmak zorunda kaldı.

DP yöneticilerinin partizanca tutumlarına (Vatan cephesi gibi), cum­hurbaşkanı Celal Bayar’ın partilerüs­tü bir tavır takınması gerekirken DP’nin seçim kampanyalarında DP adına konuşmalar yapmasına büyük tepki gösterdi. 1957 seçimleri sırasın­da ve sonraki yıllarda çıktığı yurt ge­zilerinde antidemokratik uygulama­larla karşı karşıya kaldı: Çeşitli tarih­lerde yaptığı yurt gezileri ve siyasal konuşmalar engellenmek istendi (Nisan-Mayıs 1959’da Uşak, İstanbul; Nisan 1960’ta Kayseri olayları). DP ik­tidarının muhalefet (özellikle İsmet İnönü’nün konuşmaları) ve basın hak­kında soruşturma yapacak Tahkikat Komisyonu’nu kurmayı öngören tasa­rısına karşı. Meclis kürsüsünde büyük mücadele verdi. Dönemin iktidarının uygulamaları toplumda, özellikle de gençlik kesiminde ve ordu içinde bir­takım kıpırdanmalara yol açmaya başlamıştı. İsmet İnönü, iktidarı, gelebilecek tehlikelere karşı uyarmaya çalıştı, hiçbir olumlu sonuç alamayın­ca da, onları kendisinin bile kurtaramayacağımnısöylemekten çekinmedi.

Hadi Paylaş!