Gazali Kimdir? Hayatı Felsefesi ve Eserleri Nelerdir?

Gazali Kimdir? Hayatı Felsefesi ve Eserleri Nelerdir? İlahiyat alimi, filozof ve mutasav­vıf. Horasan’da, Tus şehrinde doğdu (1058). Babası ölümünden önce Gazali’yi ve kardeşi Ebul Fütuh Ahmed el Gazzali’yi bir dostuna emanet ede­rek, çocuklarının, öğrenimlerinin sağlaması vasiyetinde bulunmuştu. Bu dost, vasiyete uyarak çocuklara gere­ken alakayı gösterdi. Daha sonra bir medreseye girdiler. Muhammed elGazzali, seçkin zekasıyla öğrenciler arasında dikkati çekti. Ahmed b.Mu­hammed elRazkani onun fıkıh hoca­sı oldu. Bir süre sonra ünlü bilgin imamel-Harameyn’in derslerinde bu­lunmak üzere Nişabur’a gitti.

İlmin­den çok yararlandığı bu hocası onu çok takdir etti. Başta kelam olmak üzere İslami ilimleri burada derinle­mesine incelemelerde bulunarak öğ­rendi. Daha sonra, o dönemde ilmi sevmesi ve ilim adamlarını koruma­sıyla ünlü Vezir Nizam ül Mülk’ün ziyaretinde bulunmak üzere Bağdat’a gitti. Vezir onu, bir münazarada ta­nınmış ilim adamlarıyla yarıştırdı. Gazzali hepsini bastırınca çok mem­nun oldu ve saygı göstererek bir süre sonra Bağdat’taki dönemin ünlü Ni­zamiye Medresesi’ne müderris olarak atadı. Büyük bir öğrenci ve hayran­lar çevresi edindi; kendisine gösteri­len alaka ve itibarı, o zamana kadar büyük bir insana gösterilenin üs­tündeydi.

Bununla beraber müderris olarak atanmasının dördüncü yılında geçir­diği bir şüphe bunalımıyla mutasav­vıf olmak kararı verdi ve bütün mal varlığını, kürsüsünü, en önemlisi, edindiği dostlarını bırakarak seyaha­te çıktı. Bu seyahat, ilimle uğraşma­yı bir an bile terketmeden 10 yıl sür­dü. Sonunda Vezir FahrülMülk’ün ısrarlarına dayanamadı ve Nişabur Medresesi’nde tekrar derslerine baş­ladı. Ancak bu da devamlı olamadı. Kısa bir süre sonra kürsüsünü bıraka­rak doğduğu Tus şehrine çekildi. Bu­rada bir dereceye kadar huzur bulunca, 300 özel öğrencisine ders vererek yeni istidatları yetiştirmeye koyuldu. Vefatı 1111 yılındadır.

Gazzali, İslami ilimlerin en ağır­lıklı kollarında düşünmüş ve eser ver­miş, üzerinde tartışılmayacak değer­de bir otoritedir. Fıkıh konusundaki eserleriyle imam Şafi’nin doktrinine değer biçilmeyecek hizmetleri geçmiş­tir. Kelam ilminde üstad olan Gazza­li, bunun cahillere bir yararı dokun­mayacağını ileri sürer. Bununla bera­ber, şüpheye düşenlerin devası olmak bakımından kelam ilmini din alimle­rine salık verir. Gazzali, kelam dalın­da da Kavaid elAkaid, erRisalet ülKudsiye, eliktisadfı’litikad, ilcam ül Avvam An llm ül Kelam gibi bu da­lın dikkate değer başeserlerini vücu­da getirdi.

Tasavvufta Ebu Talib elMekki, Kuşeyri, Haris elKuhasibi, Şibli, Cüneyd el-Bağdadi, eserlerinden en çok yararlandığı tasavvuf büyükleridir. Kendisi de örnek eserler vermiştir. İh­ya ül-Ulum id Din bunların en çok ta­nınmışıdır ve tasavvuf kadar diğer İslami ilimleri de içine almaktadır. Da­ha geniş bir okuyucu topluluğuna hitabetmesi amacıyla bu eserinin orta büyüklükte özetini Farsça iki cild ola­rak yazmış, Kimyayı Saadet adıyla yayınlanmıştır.

Gazzali’nin İslamı savunmada da büyük gayretleri görülmüştür. Zama­nında Batinilerin İslâm’ı yıkmayı he­def alan yakışıksız faaliyetleri sürü­yordu. Bunlarla mücadeleye girişti: Fadaih ülBatıniye, el-Kıstas, ül-Mustakim, Kavasım ül-Batıniye gibi eserleri bu mücadelenin ürünleridir. Böylece, sapık akımların da karşısı­na dikilmiş oluyordu. Felsefede araştırma ve incelemeler yaparak derinleş­me yoluna gitmiş, bu dönemde Farabi, İbni Sina ve ebu Hayvan elTevhidi’nin eserleri ona ışık tutmuş­tur. İhvan üsSafa Risalelerini de dik­katle okumaktan geri kalmamıştır. İbni Sina ve Farabi’ye, bazı konular­da Aristo ve Eflatun’un etkisinde kal­malarından ötürü Tehafut ül- Felasife adlı eseriyle sert tenkitler yö­neltmiş, onları ağır bir şekilde suçla­mıştır. Bunun asıl sebebi, felsefeyi ve felsefeyle meşgul olmayı kötülemek değil, bazı konularda dinin yanlış an­laşılmasını önlemektir. Zaten olaylar incelendiğinde Gazzali’nin iyi niyeti açıkça anlaşılmaktadır. Felsefeyi cid­diyetle ele almış olmasının delili Makasıd ül-Felasife adlı eseri Latinceye çevrilmiştir. Batılılar Yunan felsefe­sini öğrenmekte bu eserden ziyadesiy­le yararlanmışlardır.

Gazzali, gerçek bir ilim ve felsefe adamı olarak şüpheden imana geçişi hayatının akışı ve eserlerinin niteliğiy­le gözler önüne sererek, yüze yakın eseriyle İslâm’a unutulmayacak hizmetlerde bulunmuştur.

Hadi Paylaş!